Trong mô hình Tháp nhu cầu nổi tiếng của Abraham Maslow, mong muốn thể hiện bản thân nằm ở vị trí cao nhất, đại diện cho nhu cầu khai mở những tiềm năng cá nhân. Theo Maslow, những trải nghiệm đỉnh cao này đóng vai trò quan trọng trong quá trình thể hiện bản thân.
In Abraham Maslow’s famous hierarchy of needs, self-actualization is located at the very top of the pyramid, representing the need to fulfill one’s individual potential. According to Maslow, peak experiences play an important role in self-actualization.1
Thực sự thì việc đạt đến cấp độ tự thể hiện bản thân là khá hiếm, nghĩa là những trải nghiệm ở đỉnh chóp này gần như rất khó thực hiện. Không phải tất cả mọi người đều đạt đến đỉnh chóp của Tháp Maslow.
Self-actualization is actually considered quite rare, which means that peak experiences can be equally elusive. Not all people reach the peak of Maslow’s pyramid.
Tuy nhiên, những trải nghiệm đỉnh cao này không chỉ giới hạn trong những cá nhân đã hoàn thành trọn vẹn nó. Maslow tin tất cả mọi người đều có thể ít nhiều có những khoảnh khắc này, nhưng ông cũng thấy rằng, những người nào hoàn toàn đạt đến nhu cầu đỉnh chóp này sẽ có tần xuất xuất hiện các khoảnh khắc này lớn hơn.
Peak experiences are not restricted solely to self-actualized individuals, however. Maslow believed that all people are capable of having these moments, but he also felt that self-actualized people were likely to experience them more often.
Các nhà tâm lý học định nghĩa như thế nào về Trải nghiệm đỉnh cao? How Do Psychologists Define Peak Experiences?
Trải nghiệm đỉnh cao thường được mô tả là những khoảnh khắc siêu việt chứa đựng một niềm vui và sự phấn chấn thuần túy. Những khoảnh khắc này nổi bật hơn hẳn so với những sự kiện ngày thường. Ký ức về những sự kiện như thế này sẽ kéo dài và người ta thường ví nó như một trải nghiệm tâm linh.
Peak experiences are often described as transcendent moments of pure joy and elation. These are moments that stand out from everyday events. The memory of such events is lasting and people often liken them to a spiritual experience.2
Những chuyên gia khác mô tả trải nghiệm đỉnh cao như sau:
Other experts describe peak experiences in the following ways:
“Trải nghiệm đỉnh cao là sự gia tăng cảm giác kỳ diệu, kinh ngạc hoặc huyền ảo về một trải nghiệm nào đó.”
“Peak experiences involve a heightened sense of wonder, awe, or ecstasy over an experience.”
(Privette, “Defining moments of self-actualization: Peak performance and peak experience,” 2001)3
“… một trải nghiệm có giá trị lớn, được định hình bởi sự sự mãnh liệt và dữ dội trong nhận thức, chiều sâu cảm xúc, chủ thể cảm thấy được sự khác biệt lớn lao khiến nó trở nên nổi bật trong tâm trí của chủ thể, ít nhiều mang tính lâu dài hơn so với các trải nghiệm bình thường khác trong cùng một không gian và thời gian.”
“…a highly valued experience which is characterized by such intensity of perception, depth of feeling, or sense of profound significance as to cause it to stand out, in the subject’s mind, in more or less permanent contrast to the experiences that surround it in time and space.”
(Leach, “Meaning and Correlates of Peak Experience,” 1962)4
Đặc điểm. Characteristics
Privette đã xây dựng một Bảng hỏi về các Trải nghiệm nhằm đi sâu tìm hiểu cả những đặc điểm chung và riêng của các trải nghiệm đỉnh cao. Sau khi thực hiện tìm hiểu trên nhiều đối tượng, Privette đã xác định được các trải nghiệm đỉnh cao có 3 đặc điểm chính giống nhau:
Privette developed an Experience Questionnaire designed to look at both the shared and unique characteristics of peak experiences. After looking at a wide variety of people, Privette identified peak experiences as sharing the following three key characteristics:3
3 Đặc điểm của các trải nghiệm đỉnh cao. 3 Characteristics of Peak Experiences
– Sự lớn lao: Trải nghiệm đỉnh cao làm tăng nhận thức cá nhân và sự thấu tỏ chính mình cũng như có thể đóng vai trò là một thời điểm bước ngoặt trong đời sống một người.
Significance: Peak experiences lead to an increase in personal awareness and understanding and can serve as a turning point in a person’s life.
– Mãn nguyện: Trải nghiệm đỉnh cao tạo ra những cảm xúc tích cực và cảm giác được tưởng thưởng từ trong nội tâm.
Fulfillment: Peak experiences generate positive emotions and are intrinsically rewarding.
– Tâm linh: Trong suốt thời gian trải nghiệm đỉnh cao, con người ta cảm thấy hòa hợp với thế giới và thường có cảm giác quên mất đi thời gian.
Spiritual: During a peak experience, people feel at one with the world and often experience a sense of losing track of time.
Khi nào xuất hiện trải nghiệm đỉnh cao? When Do Peak Experiences Occur?
Maslow cho rằng một trong những cách tốt nhất là để hình dung về những trải nghiệm đỉnh cao là nghĩ về những điều tuyệt vời nhất trong cuộc sống mà bạn đã trải qua – những khoảnh khắc đầy ảo diệu, toàn vẹn và hạnh phúc tột đỉnh. Rơi vào “lưới tình” với ai đó cũng là một dạng trải nghiệm đỉnh cao. Những khoảnh khắc như thế này có thể xuất hiện khi óc sáng tạo dâng trào hay khi đọc một cuốn sách hoặc xem một bộ phim. Bạn có thể cảm thấy mình như “bừng tỉnh” bởi một công việc sáng tạo đặc biệt nào đó, nó “đánh mạnh” vào sợi dây cảm xúc bên trong bạn.
Maslow suggested that one of the best ways to think of peak experiences are to think of the most wonderful experiences of your life—those moments of ecstasy and complete and utter happiness. Being in love is one example of a peak experience. Such moments may also occur when you are in a creative moment or when reading a book or listening to a movie. You might feel a sense of “being hit” by a particular creative work in a way that strikes an emotional chord inside of you.
Một cuộc khảo sát đã ghi nhận những trải nghiệm đỉnh cao có xu hướng xuất hiện trong đời sống nghệ thuật, thể thao hoặc tôn giáo. Những khoảnh khắc đắm mình vào thiên nhiên hay trong khoảng thời gian thân mật bên gia đình hoặc bạn bè cũng tương tự như vậy. Đạt được một mục tiêu quan trọng, dù là mục tiêu cá nhân hay tập thể cũng có thể làm xuất hiện trải nghiệm đỉnh cao. Thời điểm xuất hiện những trải nghiệm này có thể là những lúc ta giúp người hoạn nạn hoặc sau khi vượt qua một trở ngại nào đó.
In one survey, people reported that peak experiences tended to occur during artistic, athletic or religious experiences. Moments in nature5 or during intimate moments with family or friends were also common. Achieving an important goal, either a personal or collective one could also lead to a peak experience. Other moments when such experiences might occur include when an individual helps another person in need or after overcoming some type of adversity.
Cảm giác khi có trải nghiệm đỉnh cao?What Does a Peak Experience Feel Like?
Vậy chính xác thì chúng ta sẽ cảm thấy như thế nào khi có được trải nghiệm đỉnh cao? Một số người mô tả những khoảnh khắc này là kinh ngạc, kỳ diệu và phấn khích. Hãy nghĩ về khoảnh khắc bạn há hốc mồm kinh ngạc khi ngắm hoàng hôn hay sự phấn khích trong mỗi trận đấu bóng chày kết thúc.
So what exactly does it feel like to have a peak experience? Some describe these moments as a sense of awe, wonder, and amazement. Think of the sense of awe you may feel while watching a sunset or the excitement you might experience during the final moments of a close basketball game.6
Trải nghiệm đỉnh cao và thuyết Dòng chảy tâm lý. Peak Experiences and Flow
Trải nghiệm đỉnh cao chứa đựng nhiều điểm tương đồng với khái niệm có tên gọi “Dòng chảy tâm lý” tạo ra bởi nhà tâm lý học tích cực Mihaly Csikszentmihalyi. Dòng chảy là một trạng thái tâm trí khi con người ta quá nhập tâm vào một hoạt động đến nỗi cả thế giới dường như tan biến và không còn điều quan trọng hơn việc bạn đang làm. Khi đang đắm chìm trong dòng chảy tâm lý, thời gian như trôi nhanh hơn, mức độ tập trung trở nên sắc bén và con người ta thậm chí còn “đánh mất nhận thức của bản thân”.
Peak experiences bear numerous similarities to the concept known as flow described by positive psychologist Mihaly Csikszentmihalyi. Flow is a state of mind during which people become so involved in an activity that the world seems to fade away and nothing else seems to matter. When in a state of flow, times seems to fly by, the focus becomes sharp and people experience a loss of self-consciousness.7
Dòng chảy tâm lý có thể xuất hiện khi một người có trải nghiệm đỉnh cao, nhưng không phải tất cả mọi trường hợp xuất hiện dòng chảy đều là trải nghiệm đỉnh cao. Những khoảnh khắc thường ngày như mê mẩn đọc một cuốn sách giật gân, làm một dự án tâm huyết, hoặc tận hưởng một trận bóng chày buổi chiều có thể đưa đến trạng thái “dòng chảy” nhưng những khoảnh khắc này không phải lúc nào cũng là trải nghiệm đỉnh cao.
Flow can happen when a person is having a peak experience, but not all instances of flow qualify as peak experiences. Everyday moments such as becoming engrossed in a thrilling book, working on a satisfying project, or enjoying an afternoon game of basketball can all lead to a flow state, but these moments are not necessarily peak experiences.
Tham khảo. Article Sources
Krems JA, Kenrick DT, Neel R. Individual Perceptions of Self-Actualization: What Functional Motives Are Linked to Fulfilling One’s Full Potential? Pers Soc Psychol Bull. 2017;43(9):1337‐1352. doi:10.1177/0146167217713191
de Jager Meezenbroek E, Garssen B, van den Berg M, van Dierendonck D, Visser A, Schaufeli WB. Measuring spirituality as a universal human experience: a review of spirituality questionnaires. J Relig Health. 2012;51(2):336‐354. doi:10.1007/s10943-010-9376-1
Privette, G. Defining moments of self-actualization: Peak performance and peak experience, in K. J. Schneider, J. F. T. Bugental, and J. F. Pierson (Eds.). The Handbook of Humanistic Psychology, 161-180; 2001.
Leach, D. Meaning and correlates of peak experience. Doctoral dissertation, University of Florida; 1962
Petersen E, Fiske AP, Schubert TW. The Role of Social Relational Emotions for Human-Nature Connectedness. Front Psychol. 2019;10:2759. doi:10.3389/fpsyg.2019.02759
Bethelmy LC, Corraliza JA. Transcendence and Sublime Experience in Nature: Awe and Inspiring Energy. Front Psychol. 2019;10:509. doi:10.3389/fpsyg.2019.00509
Bonaiuto M, Mao Y, Roberts S, et al. Optimal Experience and Personal Growth: Flow and the Consolidation of Place Identity. Front Psychol. 2016;7:1654. doi:10.3389/fpsyg.2016.01654
Nguồn: https://www.verywellmind.com/what-are-peak-experiences-2795268
Như Trang.
Exploring Psychology - Khám Phá Tâm Lý Học 