Sơ lược về chứng sa sút trí tuệ (Dementia)

Sa sút trí tuệ là một thuật ngữ tổng hợp được dùng để mô tả nhiều dấu hiệu và triệu chứng liên quan đến suy giảm nhận thức, như suy giảm trí nhớ. Sa sút trí tuệ không phải là một rối loạn đơn lẻ mà đúng hơn, nó là một thuật ngữ chung dùng để mô tả các triệu chứng về suy giảm trí nhớ, hay quên, và mất tập trung.

Dementia is an all-encompassing term used to describe various signs and symptoms related to cognitive declines, such as memory loss. Dementia is not a single disorder but rather a general term used to describe symptoms of memory impairment, forgetfulness, and loss of concentration.

Dấu hiệu và triệu chứng. Dementia Signs and Symptoms

Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh lý này sẽ rất khác nhau tùy từng người. Một số dấu hiệu phổ biến xuất hiện trong tất cả các giai đoạn bệnh bao gồm:

Signs and symptoms can vary greatly from person to person. Some of the common ones that can be present in all stages of dementia include:1

– Hỏi đi hỏi lại cùng câu hỏi. Asking the same questions over and over again

– Bị lạc dù ở nơi quen thuộc. Getting lost in familiar places

– Không thể làm theo chỉ dẫn. Not being able to follow instructions

– Bị rối về thời gian, con người và địa điểm. Becoming confused about time, people, and places

– Thay đổi trong tính cách như trầm cảm, hung hăng và lo âu. Personality changes such as depression, aggression, and anxiety

– Không thẻ nhớ tên gọi hay nhận ra những gưỡng mặt quen thuộc. Inability to remember names or recognize familiar faces

– Quên nơi mình để những đồ vật hằng ngày như chìa khóa, ví tiền hay sổ séc. Forgetting where you placed everyday items such as keys, wallet, and checkbooks

– Quên tắt bếp hoặc quên khóa cửa nhà hay cửa xe. Leaving the stove on or forgetting to lock the house or car

– Thờ ơ hoặc thiếu hứng thú với các sở thích. Apathy or loss of interest in hobbies

– Khó hoàn thành những công việc hằng ngày như giao dịch ngân hàng, mua sắm và các công việc nhà. Difficulty completing everyday tasks such as banking, grocery shopping, and house chores

– Hay bị rối. Confusion

– Khó ngủ. Sleep disturbances

Các giai đoạn của chứng sa sút trí tuệ. Stages of Dementia

Sa sút trí tuệ tiến triển theo giai đoạn từ nhẹ, đến trung bình và nặng.

Dementia progresses in stages known as mild dementia, moderate dementia, and severe dementia.

Sa sút trí tuệ nhẹ. Mild Dementia

Người bị sa sút trí tuệ nhẹ vẫn có thể tự sống một mình nhưng sẽ có xuất hiện sai sót trong trí nhớ gây ảnh hưởng lên đời sống thường nhật, quên những gì mình đã nói hoặc chỗ mình đã để đồ là những ví dụ trong những triệu chứng liệt kê dưới đây:

Individuals can usually function independently but will experience memory lapses that affect daily life, such as forgetting words or where things are among the following symptoms:2

– Mất đi ký ức về các sự kiện gần đây. Memory loss of recent events

– Đổi tính. Changes in personality

– Bị lạc hoặc để đồ lung tung. Getting lost or misplacing objects

– Khó thực hiện những công việc phức tạp như quản lý tài chính. Difficulty with complex tasks such as managing finances

– Khó sắp xếp suy nghĩ. Trouble organizing thoughts

Sa sút trí tuệ mức độ vừa. Moderate Dementia

Người bị sa sút trí tuệ mức độ vừa sẽ cần hỗ trợ trong đời sống thường nhật vì họ sẽ gặp nhiều khó khăn hơn khi phải tự làm những công việc và những hoạt động chăm sóc bản thân hằng ngày. Bệnh nhân sẽ xuất hiện những triệu chứng sau:

Individuals with moderate dementia will need some assistance in their daily lives as it becomes harder to perform tasks and self-care routines independently. People dealing with moderate dementia might exhibit the following:2

– Hay bị bối rối. Increased confusion

– Mất đi ký ức về những sự kiện đã diễn ra từ lâu hơn. Memory loss of more distant events

– Cần hỗ trợ trong công việc thường ngày, như mặc quần áo, tắm rửa và chải chuốt ngoại hình. Requiring assistance with everyday tasks, such as getting dressed, bathing, and grooming

– Thay đổi đáng kể trong tính cách và hành vi, gây ra do tâm trạng bối rối và ngờ vực vô cớ. Significant personality and behavior changes, often caused by agitation and unfounded suspicion

– Nhịp ngủ thay đổi, như ngủ giữa ban ngày và cảm thấy mất ngủ về đêm. Changes in sleep patterns, such as sleeping during the day and feeling restless at night

Sa sút trí tuệ mức nghiêm trọng. Severe Dementia

Người mắc sa sút trí tuệ nghiêm trọng thường sẽ cần một người chăm sóc toàn thời gian có kinh nghiệm chăm sóc người mắc bệnh lý này. Người bệnh sẽ không chỉ bị suy giảm tâm thần mà năng lực vận hành cơ thể cũng bị giảm sút ngay khi căn bệnh tiến triển đến giai đoạn nghiêm trọng. Giai đoạn này thường xuất hiện các triệu chứng:

Individuals with severe dementia will most likely require a full-time caretaker who has experience with dementia. These individuals will not only have further mental decline, but their physical capabilities will also worsen once the disease progresses into the severe stage. This stage presents the following symptoms:3

– Mất ký ức nhiều hơn. Increased memory loss

– Mất khả năng giao tiếp. The loss of ability to communicate

– Cần hỗ trợ trong toàn bộ các hoạt động thường ngày như ăn uống, mặc quần áo. Requiring full-time daily assistance with tasks, such as eating and dressing

– Mất khả năng vận động cơ thể (như đi, ngồi, ngẩng đầu, nuốt, đại tiện). Loss of physical capabilities (e.g., walking, sitting, holding one’s head up, swallowing, bowel function)

– Không kiểm soát được bàng quang và/hoặc ruột. Bladder and/or bowel incontinence

– Dễ mắc các bệnh nhiễm trùng như viêm phổi. Increased susceptibility to infections such as pneumonia4

– Hoang tưởng, ảo giác hoặc ảo tưởng. Hallucinations, delusions, or paranoia5

Nguyên nhân. Causes

Nhiều dạng sa sút trí tuệ gây ra bởi sự tổn hại tế bào não ở một số bộ phận của cơ quan này. Ví dụ, khi bộ phận não bộ điều khiển trí nhớ bị tổn hại, quá trình vận hành ghi nhớ sẽ bị cản trở.

Different types of dementia result from damage to the brain cells in different parts of the brain.1 For example, when the part of the brain that controls memory is damaged, normal function is impeded.

Các nhà nghiên cứu vẫn đang tìm hiểu những yếu tố góp phần gây tổn hại các tế bào này. Gen di truyền được cho là đóng một vai trò trong sự hình thành của chứng sa sút trí tuệ; tuy nhiên, căn bệnh này vẫn có thể được chẩn đoán ở một số người dù trong gia đình không có người mắc.

Researchers are still learning what contributes to the damage of these cells. Genetics are thought to play a role in the development of dementia; however, it’s still possible to be diagnosed even if it doesn’t run in your family.6

Chẩn đoán. Diagnosis

Sa sút trí tuệ được chẩn đoán dựa trên tiền sử bệnh, các bài đánh giá tâm lý và thần kinh, xét nghiệm và chụp quét não. Bệnh nhân hoặc người thân sẽ thường phải đến gặp một bác sỹ hoặc chuyên gia để trình bày về những vấn đề liên quan đến trí nhớ, thay đổi trong tính cách và tình trạng bối rối lơ đễnh của mình.

Dementia is diagnosed based on history, psychological and neurological assessments, laboratory tests, and brain imaging.7 Patients or their loved ones will often present to a healthcare professional concerns of memory problems, personality changes, and confusion.

Theo dõi mốc thời gian xuất hiện các triệu chứng và ghi nhận xem chúng có trở nặng theo thời gian hay không là điều cực kỳ quan trọng. Các chuyên gia y tế sẽ tập trung vào mức độ và thời lượng của các triệu chứng và hành vi để can thiệp.

It is essential to keep a timeline of when these symptoms began and whether they have become worse over time. The healthcare professional will be interested in the severity and duration of symptoms and behaviors.

Nhiều người bệnh có triệu chứng sa sút trí tuệ sớm có thể sẽ che dấu tình trạng này hoặc tìm cớ giải thích cho các triệu chứng này. Nếu bạn là người thân, bạn cần ngăn không để điều này ảnh hưởng đến việc tìm kiếm hỗ trợ chuyên môn và điều trị.

Many individuals with early signs of dementia may hide their confusion or make excuses for their symptoms. If you are a loved one, it is essential to not allow this to deter you from seeking medical advice and treatment.

Một tiền sử bệnh đầy đủ và một bài kiểm tra sức khỏe thể chất là bước đầu tiên để chẩn đoán chứng sa sút trí tuệ. Các xét nghiệm cũng sẽ được yêu cầu thực hiện để loại trừ bất kỳ bệnh lý nào khác có thể tương đồng với sa sút trí tuệ (như suy giáp và thiếu hụt vitamin).

A thorough history and physical examination are the first steps in diagnosing dementia. Laboratory tests will be ordered to rule out any underlying medical conditions that could resemble dementia (such as hypothyroidism and vitamin deficiencies).

Các bài kiểm tra nhận thức và tâm lý thần kinh như bài kiểm tra tâm thần rút gọn sẽ được thực hiện nhằm đo lường các kỹ năng tư duy, như ghi nhớ, tập trung, định hướng, suy luận và đánh giá, kỹ năng ngôn ngữ và sự chú ý.

Cognitive and neuropsychological tests such as the mini-mental status examination are administered to measure thinking skills, such as memory, concentration, orientation, reasoning and judgment, language skills, and attention.8

Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) não được thực hiện nhằm đánh giá các khối u, tình trạng chảy máu não, đột quỵ, nhiễm trùng não, hoặc những dấu hiệu cụ thể nào đó của chứng sa sút trí tuệ. Những dấu hiệu này bao gồm sự xuất hiện các tiểu thể amyloid, rối sợi thần kinh và teo vỏ não, chỉ chứng thoái moái vỏ não (lớp bao bọc ngoài cùng).

A computed tomography (CT) scan or magnetic resonance imaging (MRI) of the brain is ordered to assess for tumors, brain bleeds, strokes, brain infections, or specific signs of dementia. These signs include amyloid plaques, neurofibrillary tangles, and cortical atrophy, which is the degeneration of the brain’s cortex (outer layer).

Không may là, hiện không có một bài kiểm tra đơn lẻ nào có thể giúp chẩn đoán sa sút trí tuệ. Vì vậy, bác sĩ sẽ cần thu thập nhiều thông tin khác nhau mới có thể giải quyết căn bệnh này.

Unfortunately, there is no single test to diagnose dementia. As a result, doctors will need a lot of information to solve the puzzle.

Đổi lại, các chuyên gia y tế có thể cần đến nhiều tháng hoặc nhiều năm để xác định chẩn đoán. Vì lẽ đó, gia đình và người thân phải tiếp tục theo dõi các dấu hiệu và các triệu chứng và ở bên động viên người bệnh.

In turn, it can take months or years for healthcare professionals to make a diagnosis. For this reason, family members and loved ones must continue to document signs and symptoms and advocate for the patient.

Các dạng thức. Types

Bênh Alzheimer là dạng sa sút trí tuệ phổ biến nhất, chiếm 60 đến 80% các ca bệnh sa sút trí tuệ.

Alzheimer’s disease is the most common type of dementia, making up 60% to 80% of dementia cases.9

Những dạng sa sút trí tuệ khác: Other subtypes of dementia include:

– Sa sút trí tuệ thể Lewy: Các chất lắng cặn trong não phá hủy các tế bão theo thời gian và dẫn đến suy giảm tư duy, suy luận và vận hành chức năng độc lập.

Lewy body dementia: Deposits damage the brain cells over time and lead to a decline in thinking, reasoning, and independent functioning10

– Sa sút trí tuệ não mạch: Oxy truyền đến não bộ bị chặn lại, gây ra suy giảm kỹ năng tư duy.

Vascular dementia: Oxygen flow to the brain becomes blocked, causing a decline in thinking skills11

– Sa sút trí tuệ tiền đình thái dương: Một nhóm rối loạn gây ra bởi sự giảm sút tế bào thần kinh trong thùy trán hoặc thùy thái dương.

Frontotemporal dementia: A group of disorders caused by nerve cell loss in the brain’s frontal lobes or temporal lobes12

– Sa sút trí tuệ Parkinson: Suy giảm kỹ năng tư duy và suy luận xuất hiện ở một số người bị chẩn đoán mắc Parkinson ít nhất một lần trong một năm.

Parkinson’s disease dementia: Decline in thinking and reasoning skills experienced by some people who are diagnosed with Parkinson’s disease for at least one year13

– Bệnh Huntington: Một gen khiếm khuyết gây ra thay đổi trong não bộ làm ảnh hưởng đến tâm trạng, chuyển động cơ thể và tư duy.

Huntington’s disease: A defective gene causes changes to the brain that affect mood, movement, and thinking14

– Bệnh Creutzfeldt-Jakob: Một rối loạn não gây chết người tiến triển vô cùng nhanh.

Creutzfeldt-Jakob disease: A fatal brain disorder that progresses very quickly15

– Não úng thủy áp lực bình thường: Dịch não tủy vượt mức gây suy giảm tư duy, đi lại và kiểm soát bàng quang.

Normal pressure hydrocephalus: Excess cerebrospinal fluid in the brain causes a decline in thinking, walking, and bladder control16

– Hội chứng Korsakoff: Thiếu hụt nghiêm trọng vitamin B1 gây ra rối loạn trí nhớ mãn tính.

Korsakoff syndrome: Severe deficiency of thiamine leads to this chronic memory disorder17

– Teo vỏ não sau: Thoái hóa vỏ não và phần sau của não.

Posterior cortical atrophy: Degeneration of the cortex and posterior part of the brain18

– Sa sút trí tuệ hỗn hợp: Não bộ xuất hiện thay đổi do sự xuất hiện của nhiều hơn một dạng sa sút trí tuệ.

Mixed dementia: The brain experiences changes due to more than one type of dementia19

Cần lưu ý rằng sa sút trí tuệ không phải một phần quá trình lão hóa thông thường vì căn bệnh này gây ra tổn hại lớn trong cuộc sống và hoạt động thường này.

It is important to note that dementia is not a part of normal aging because dementia results in impaired daily activity and living.

Điều trị. Dementia Treatment

Mặc dù sa sút trí tuệ không có thuốc chữa đặc hiệu nhưng một số loại thuốc và thay đổi lối sống có thể làm chậm các triệu chứng và diễn tiến bệnh. Bác sỹ có thể kê toa thuốc điều trị bệnh Alzheimer nếu họ nghĩ rằng Alzheimer là một trong những bệnh lý góp phần hình thành chứng sa sút trí tuệ ở người bệnh.

Although there is no cure for dementia, certain medications and lifestyle changes can help slow down the symptoms and disease progression. A physician may prescribe treatment for Alzheimer’s disease if they believe Alzheimer’s is among the contributing conditions to a person’s dementia.19

Điều trị bằng thuốc. Medications

Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt thuốc tiêm tĩnh mạch Aduhelm để điều trị Suy giảm nhận thức dạng nhẹ hoặc giai đoạn sa sút trí tuệ nhẹ trong diễn tiến bệnh Alzheimer.

The Food and Drug Administration (FDA) approved the intravenous therapy Aduhelm (aducanumab) to treat mild cognitive impairment (MCI) or the mild dementia stage of Alzheimer’s.20

Loại thuốc này hướng đến loại bỏ các tiểu thể amyloid, chính là nguyên nhân góp phần gây suy giảm nhận thức.

It targets and removes amyloid plaques, which are thought to contribute to cognitive decline.

Một số bệnh nhân tiếp nhận điều trị Aduhelm cho thấy sự cải thiện trong năng lực trí nhớ và ngôn ngữ cũng như khả năng thực viện công việc độc lập. Tuy nhiên, bác sỹ sẽ phải xác định xem liệu bệnh nhân có đáp ứng được một bài phân tích dịch não tủy hay chụp cắt lớp vi tính phát xạ (PET) hay không.

Some patients who’ve received Aduhelm had improved memory and language ability as well as improvements with doing tasks independently. However, a doctor must first determine a patient’s eligibility with a cerebral spinal fluid analysis or positron emission tomography (PET).

Tác dụng phụ của Aduhelm bao gồm vi xuất huyết não (chảy máu trong mô não), tụ sắt bề mặt (dư sắt trong não và cột sống), đau đầu, té ngã, tiêu chảy, trạng thái tinh thần thay đổi, và các bất thường trong chụp quét liên quan đến tiểu thể amyloid (chứng ARIA). ARIA gây ra tình trạng sưng não tạm thời.

Side effects of Aduhelm included microhemorrhages (blood in the brain tissue), superficial siderosis (excess iron in the brain and spinal cord), headache, fall, diarrhea, altered mental statuses, and amyloid related imaging abnormalities (ARIA). ARIA involves temporary swelling of the brain.

Những loại thuốc điều trị khác, như thuốc ức chế enzyme cholinesterase có thể làm giảm bớt triệu chứng của bệnh Alzheimer. Các loại được kê toa phổ biến nhất bao gồm:

Other medications, such as cholinesterase inhibitors, may reduce symptoms of Alzheimer’s disease. The most commonly prescribed include:21

Razadyne (galantamine)

Aricept (donepezil)

Exelon (rivastigmine)

Razadyne và Exelon được phê duyệt để điều trị Alzheimer mức độ nhẹ và vừa, trong khi đó, Aricept được sử dụng cho mọi giai đoạn. Thuốc ức chế enzyme cholinesterase có thể giúp cải thiện kỹ năng ghi nhớ, ngôn ngữ, phán đoán trong một khoảng thời gian giới hạn.

Razadyne and Exelon are approved to treat mild to moderate Alzheimer’s, while Aricept is approved to treat all stages. Cholinesterase inhibitors may help improve memory, language, judgment, and thinking skills for a limited period of time.

Nameda (memantine) là một thuốc điều tiết glutamate đã được phê duyệt trong điều trị bệnh Alzheimer mức trung bình đến nặng. Thuốc này có thể giúp cải thiện trí nhớ, khả năng tập trung, khả năng suy luận, ngôn ngữ, và thực hiện những hoạt động đơn giản.

Namenda (memantine) is a glutamate regulator approved for moderate to severe Alzheimer’s to treat cognitive symptoms. It may help improve memory, attention, the ability to reason, language, and the ability to do simple tasks.

Sử dụng kết hợp một thuốc ức chế enzyme cholinesterase và thuốc điều tiết glutamate có thể cũng sẽ được cân nhắc trong toa của bác sĩ. Namzaric (thuốc kết hợp donepezil và memantine) đã được chấp thuận trong điều trị bệnh Alzheimer từ trung bình đến nặng.

A combination of a cholinesterase inhibitor and a glutamate regulator may be prescribed. Namzaric (donepezil and memantine) is approved to treat moderate to severe Alzheimer’s.

Tác dụng phụ của những thuốc này có thể bao gồm buồn nôn, nôn, chóng mặt, mất vị giác, đau đầu, hay bối rối, và gia tăng tần suất chuyển động ruột.

Side effects of these medications may include nausea, vomiting, dizziness, loss of appetite, headache, confusion, and increased frequency of bowel movements.

Thuốc chống trầm cảm, thuốc chống lo âu, và các thuốc chống loạn thần có thể được bác sỹ kê toa để giúp hạn chế tâm trạng bất ổn, trầm cảm, lo âu và hoang tưởng, thường xuất hiện kèm theo chứng sa sút trí tuệ.

Antidepressants, anti-anxiety medications, and antipsychotics may be prescribed to help curb the mood changes, depression, anxiety, and paranoia that commonly occur with dementia.

Một loại thuốc điều trị khác, Belsomra (chất đối vận thụ cảm thể orexin) được phê duyệt dùng trong điều trị chứng mất ngủ ở bệnh nhân mắc Alzheimer từ nhẹ đến trung bình. Các tác dụng phụ có thể bao gồm kém tỉnh táo và điều phối vận động kém, làm nặng thêm chứng trầm cảm hoặc ý định tự sát, mộng du, bóng đè, và tổn thương chức năng hô hấp.

Another medication, Belsomra (orexin receptor antagonist), is approved to treat insomnia in people with mild to moderate Alzheimer’s disease.21 Side effects may include impaired alertness and motor coordination, worsened depression or suicidal ideation, sleep-walking, sleep paralysis, and compromised respiratory function.

Trị liệu. Therapy

Liệu pháp hồi tưởng sử dụng tất cả mọi giác quan (thị, xúc, vị, khướu và thính giác) để giúp người bệnh sa sút trí tuệ nhớ ra những sự kiện, con người, và nơi chốn xuất hiện trong cuộc sống.

Reminiscence therapy uses all of the senses (sight, touch, taste, smell, and sound) to help individuals with dementia remember events, people, and places from their lives.22

Quá trình này có thể bao gồm trò chuyện về quê hương, những ngày tháng tiểu học, cuộc sống-công việc, thú vui sở thích; xem lại ảnh cũ; ăn những món yêu thích; và nghe lại những bài hát từ xưa.

This process may include talking about their hometown, their primary school days, work-life, favorite hobbies; looking at old pictures; eating favorite foods; and listening to music from past experiences.

Liệu pháp kích thích nhận thức là một chương trình trị liệu có cấu trúc cho người bệnh sa sút trí tuệ từ nhẹ đến trung bình, tập trung vào chơi chữ, thảo luận về những sự kiện đang diễn ra hoặc nấu ăn theo công thức có sẵn.

Cognitive stimulation therapy is a structured therapy program for individuals with mild to moderate dementia that focuses on playing word games, discussing current events, or cooking dinner from a recipe.23

Mục tiêu là giúp người bệnh luyện tập ngôn ngữ, giao tiếp và kỹ năng tập trung trong bối cảnh nhóm.

The goal is to practice language, communication, and concentration skills in a group setting.

Tập huấn định hướng thực tế là một dạng tập huấn đi vào những thông tin cơ bản như tên, ngày tháng năm sinh và thành viên gia đình của người bệnh.

Reality orientation training is a type of training that goes over basic information such as name, birthdate, and family members.24

Tập huấn này có thể khiến người bệnh bực bội, đặc biệt là khi họ bị yêu cầu phải lặp đi lặp lại tên, tuổi liên tục. Dạng trị liệu này có thể không phù hợp cho tất cả người bệnh sa sút trí tuệ.

This training can make many individuals frustrated, especially when they are asked to repeat their name and age constantly. This type of therapy may not be for everyone with dementia.

Thay đổi lối sống. Lifestyle Changes

Mặc dù thuốc điều trị và các mô hình trị liệu là lựa chọn điều trị cơ sở cho chứng sa sút trí tuệ, nhưng thay đổi lối sống cũng quan trọng không kém!

Although medications and therapy modalities are the mainstay treatment choices for dementia, lifestyle changes are important as well!

Bạn có thể thực hiện một số thay đổi để đảm bảo người bệnh sa sút trí tuệ được an toàn. Ví dụ, bạn đảm bảo người bệnh khó tiếp cận bất kỳ đồ vật nguy hiểm nào (như các đồ sắc nhọn) để tránh nguy cơ xảy ra tai nạn.

There are changes you can make to ensure someone with dementia is safe. For instance, you can make sure that any dangerous items (like sharp objects) aren’t easily accessible so accidents are avoided.25

Giám sát tình trạng sức khỏe cơ bản của người bênh sa sút trí tuệ cũng rất quan trọng. Chẳng hạn, bạn có thể kiểm tra xem họ có bị đói, khát, hay muốn đi nhà vệ sinh không, xem họ có bị mỏi mệt gì không để đáp ứng các nhu cầu của họ. Kiểm tra liên tục có thể giúp kiểm soát trạng thái tinh thần của họ trong cả ngày.

Monitoring the basic health of someone with dementia is important. For instance, you can check for hunger, thirst, urge to use the bathroom, and fatigue to be sure their needs are being met. These checks can help manage their emotional state throughout the day.

Bạn cũng có thể giám sát cả những lúc họ bị kích thích quá mức. Ví dụ như, giúp người bệnh có khoảnh khắc bình yên trong ngày bằng cách tránh mở nhạc lớn hoặc mở quá to âm lượng TV.

You may want to monitor for overstimulation as well. For instance, help your loved one with dementia find peace throughout the day by avoiding blasting music or raising the volume on the TV too high.

Để ý hơn đến những tình huống châm ngòi với người bệnh sa sút trí tuệ. Yếu tố châm ngòi có thể là một thay đổi nào đó trong môi trường sống, như chuyển đến một nhà dưỡng lão hay có người chăm sóc mới. Nếu bạn nhìn ra được một số thứ ảnh hưởng lên người bệnh, hãy ghi nhận chúng để có thể chuẩn bị tốt hơn hoặc thử xử lý tình huống theo cách khác.

Be extra aware of triggering situations for someone with dementia. A trigger might be a change in their environment, such as moving to a nursing home or getting a new caregiver. If you find that certain things affect a loved one with dementia, take note of them so you can be prepared or try handling the situation differently.

Thay vì tranh cãi với người bệnh về những thứ hay ký ức mà họ không nhớ được, hãy cố gắng kiên nhẫn lắng nghe họ.

Instead of arguing with a person with dementia over facts or memories that they don’t remember, try to listen to them patiently.

Phòng ngừa. Prevention

Không có phương pháp phòng ngừa đảm bảo hiệu quả cho chứng sa sút trí tuệ. Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ ra rằng một lối sống lành mạnh có thể làm chậm nguy cơ phát triển bệnh trong những năm tháng sau này của cuộc đời. Một số thay đổi lối sống bao gồm:

There is no guaranteed method of preventing dementia. However, research shows that a healthy lifestyle may lower a person’s risk of developing dementia later in life.26 Some of these lifestyle changes include:

– Chăm chỉ vận động. Staying physically active

– Giữ chế độ ăn lành mạnh, cân bằng. Eating a healthy, balanced diet

– Duy trì cân nặng hợp lý. Maintaining a healthy weight

– Tránh sử dụng thuốc lá và rượu bia. Avoiding tobacco and alcohol

Đối phó. Coping

Sẽ rất khó để sống chung với chứng sa sút trí tuệ, không chỉ đối với bản thân người bệnh mà còn với cả người thân của họ. Hiện có nhiều nhóm hỗ trợ cho thành viên gia đình và người chăm sóc bệnh nhân mắc sa sút trí tuệ, bạn có thể tìm đến những nhóm hỗ trợ tại địa phương thông qua Hiệp Hội Alzheimer (chỉ áp dụng tại Hoa Kỳ – ND).

Living with dementia is difficult, not only for the individual but also for their loved ones. There are support groups for family members and caregivers of those with dementia; you can find local groups through the Alzheimer’s Association.27

Đừng sợ tìm kiếm hỗ trợ khi bạn cần để giải tỏa căng thẳng khi chăm sóc người bệnh. Hãy để ý đến những dấu hiệu kiệt sức tinh thần, như trầm cảm, lo âu, tức giận và/hoặc cô lập khỏi xã hội.

Don’t be afraid to reach out for help when you need it to relieve caregiver stress. Look out for the signs of burnout, such as depression, anxiety, anger, and/or withdrawal from socializing.

Ngoài tìm kiếm hỗ trợ từ cộng đồng, bạn có thể thử các kỹ thuật thiền như tập thở giúp thư giãn. Nghỉ giải lao khi có thể và nhớ dành thời gian tự chăm sóc bản thân.

In addition to seeking support from a community resource, you can try meditative techniques like breathing exercises, which can help relax you. Take breaks when you can and remember to carve out personal time to engage in self-care.

Giữ liên hệ với bác sĩ đang chăm sóc cho người bệnh để bạn có thể dự đoán trước được những khó khăn và hiểu phải đối phó như thế nào. Nếu người thân của bạn bị chẩn đoán mắc bệnh Alzheimer, bạn nên khuyến khích họ lên kế hoạch pháp lý và tài chính trước để chuẩn bị tốt hơn cho tương lai.

Keep in close contact with the doctor caring for your loved one so you can anticipate future challenges and understand how to cope. If a loved one is diagnosed with Alzheimer’s, you may encourage them to put legal and financial plans into place in advance to be better prepared for the future as well.

Kết luận. Final words

Sa sút trí tuệ có thể là một căn bệnh vô cùng đáng sợ khi phải đối mặt, dù bạn là người bệnh hay là người chăm sóc cho người bệnh. Hãy nhớ rằng, bạn không cô độc. Một người chăm sóc có thể giúp bạn xây dựng những hệ thống và những thay đổi trong lối sống giúp mọi thứ trở nên dễ dàng hơn. Nếu bạn là người chăm sóc, có nhiều nguồn hỗ trợ giúp bạn đối phó cũng như phòng ngừa tình trạng kiệt sức tinh thần.

Dementia can be intimidating to face, whether you have it or you are caring for a loved one who does. Remember, you’re not alone. A caregiver can help you develop systems and lifestyle changes that can make your daily life easier. If you are a caregiver, there are resources that can help you cope as well to prevent burnout.

Tham khảo. Article Sources

Alzheimer’s Association. What is dementia?.

Duong S, Patel T, Chang F. Dementia: What pharmacists need to know. Can Pharm J (Ott). 2017;150(2):118-129. doi:10.1177/1715163517690745

National Health Service. Symptoms of dementia. Last reviewed June 2020.

Givens JL, Jones RN, Shaffer ML, Kiely DK, Mitchell SL. Survival and comfort after treatment of pneumonia in advanced dementia. Arch Intern Med. 2011;171(3):217. doi:10.1001/archinternmed.2010.181

Alzheimer’s Association. Hallucinations, delusions, and paranoia. Updated July 2020.

Alzheimer’s Association. Is Alzheimer’s genetic?.

Robinson L, Tang E, Taylor J-P. Dementia: Timely diagnosis and early intervention. BMJ. 2015;350. doi:10.1136/bmj.h3029

Arevalo-Rodriguez I, Smailagic N, Roqué I Figuls M, et al. Mini-Mental State Examination (MMSE) for the detection of Alzheimer’s disease and other dementias in people with mild cognitive impairment (MCI). Cochrane Database Syst Rev. 2015;2015(3):CD010783. doi:10.1002/14651858.CD010783.pub2

Alzheimer’s Association. What is Alzheimer’s disease?.

Alzheimer’s Association. Lewy body dementia.

Alzheimer’s Association. Vascular dementia.

Alzheimer’s Association. Frontotemporal dementia.

Alzheimer’s Association. Parkinson’s disease dementia.

Alzheimer’s Association. Huntington’s disease.

Alzheimer’s Association. Creutzfeldt-Jakob disease.

Alzheimer’s Association. Normal pressure hydrocephalus.

Alzheimer’s Association. Korsakoff syndrome.

Alzheimer’s Association. Posterior cortical atrophy.

Alzheimer’s Association. Mixed dementia.

Alzheimer’s Association. Aducanumab approved for treatment of Alzheimer’s disease.

Alzheimer’s Association. Medications for memory, cognition, and dementia-related behaviors.

Woods B, O’Philbin L, Farrell EM, Spector AE, Orrell M. Reminiscence therapy for dementia. Cochrane Database Syst Rev. 2018;3(3):CD001120. doi:10.1002/14651858.CD001120.pub3

Carbone E, Gardini S, Pastore M, Piras F, Vincenzi M, Borella E. Cognitive Stimulation Therapy (CST) for older adults with mild-to-moderate dementia in Italy: effects on cognitive functioning and on emotional and neuropsychiatric symptoms. J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci. 2021. doi:10.1093/geronb/gbab007

Belser-Ehrlich, J., & Bowers, D. Reality orientation. In: Encyclopedia of Gerontology and Population Aging. Springer International Publishing;2019:1-4. doi:10.1007/978-3-319-69892-2_713-1

Alzheimer’s Association. Treatments for behavior.

National Health Service. Can dementia be prevented?. Last reviewed June 2020.

Alzheimer’s Association. Caregiver stress.

Nguồn: https://www.verywellmind.com/what-is-dementia-5184552

Như Trang