Khuynh hướng nhận thức (Perceptual Sets) trong tâm lý học

Khuynh hướng nhận thức là khuynh hướng ta nhìn nhận mọi thứ theo một cách nhất định nào đó. Nói cách khác, chúng ta thường chỉ lưu ý đến một số khía cạnh nhất định của vật thể hoặc tình huống, đồng thời ngó lơ những chi tiết khác.

A perceptual set refers to a predisposition to perceive things in a certain way. In other words, we often tend to notice only certain aspects of an object or situation while ignoring other details.

Hiểu rõ Khuynh hướng nhận thức. Understanding Perceptual Sets

Khi nói đến nhận thức về thế giới xung quanh, bạn có thể mặc định rằng cái bạn thấy là sự thật. Vậy giờ nếu tôi nói cách bạn nhìn thế giới bị ảnh hưởng (và sai lệch) nặng nề bởi chính những trải nghiệm trong qua khứ, mong đợi, động lực, niềm tin, cảm xúc và thậm chí là nền văn hóa của bạn thì bạn nghĩ sao?

When it comes to our perceptions of the world around us, you might assume that what you see is what you get. What if I told you that the way you see the world is heavily influenced (and biased) by your own past experiences, expectations, motivations, beliefs, emotions, and even your culture?

Ví dụ, hãy nghĩ về lần cuối cùng bạn bắt đầu một khóa học mới. Sự mong đợi ngày từ đầu của bạn dành cho khóa học có thể ảnh hưởng đến quá trình học thực sự của bạn trong lớp này không? Nếu bạn “trông đợi” lớp học này sẽ tẻ nhạt, liệu bạn có chú tâm học hành trong lớp không?

For example, think about the last time you started a new class. Did you have any expectations at the outset that might have influenced your experience in the class? If you expect a class to be boring, are you more likely to be uninterested in class?

Trong tâm lý học, hiện tượng này được gọi là một khuynh hướng nhận thức. Khuynh hướng nhận thức về cơ bản là một khuynh hướng xem xét sự vật chỉ theo một cách nhất định nào đó. Khuynh hướng nhận thức có thể tác động lên cách ta phiên giải và phản hồi lại thế giới quanh ta và có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau.

In psychology, this is what is known as a perceptual set. A perceptual set is basically a tendency to view things only in a certain way. Perceptual sets can impact how we interpret and respond to the world around us and can be influenced by a number of different factors.

Vậy chính xác thì khuynh hướng nhận thức là gì, tại sao nó lại xuất hiện và nó ảnh hưởng như thế nào lên cách ta nhận thức thế giới quanh ta?

What exactly is a perceptual set, why does it happen, and how does it influence how we perceive the world around us?

Khuynh hướng nhận thức vận hành như thế nào? Làm sao để các nhà tâm lý học xác định các khuynh hướng nhận thức? How Do Perceptual Sets Work? How do psychologists define perceptual sets?

“Nhận thức có thể bị tác động bởi mong đợi, động cơ và mối quan tâm của chủ thể. Thuật ngữ khuynh hướng nhận thức chỉ một khuynh hướng nhìn nhận sự vật và tình huống từ một khung tham chiếu nhất định nào đó” – tác giả Hockenbury giải thích trong cuốn Khám phá Tâm lý học xuất bản năm 2008.

“Perception can also be influenced by an individual’s expectations, motives, and interests. The term perceptual set refers to the tendency to perceive objects or situations from a particular frame of reference,” explain authors Hockenbury and Hockenbury in their 2008 textbook Discovering Psychology.

Đôi lúc, khuynh hướng nhận thức có thể khá hữu ích. Chúng dẫn dắt chúng ta đưa ra những kết luận khá chính xác về những thứ tồn tại trong thế giới quanh ta. Trong trường hợp bị sai thì ta sẽ hình thành những khuynh hướng nhận thức mới chính xác hơn.

Sometimes, perceptual sets can be helpful. They often lead us to make fairly accurate conclusions about what exists in the world around us. In cases where we find ourselves wrong, we often develop new perceptual sets that are more accurate.

Tuy nhiên, cũng có khi khuynh hướng nhận thức đưa ta khiến ta “lụi tàn”. Ví dụ, nếu bạn có mối quan tâm lớn với các tàu bay quân sự thì sự hình thành một đám mây lạ từ khoảng cách xa có khi lại được dự đoán là một đội máy bay phản lực chiến đấu sắp đến gần.

However, sometimes our perceptual sets can lead us astray. If you have a strong interest in military aircraft, for example, an odd cloud formation in the distance might be interpreted as a fleet of fighter jets.

Trong một thí nghiệm minh họa khuynh hướng này, tham dự viên nhìn thấy một chuỗi những ký tự giống một từ nhưng lại không phải là từ thực sự – như “sael”. Những người được hướng dẫn là họ sắp đọc các từ vựng liên quan đến tàu thuyền đọc từ này là “sail” (thuyền buồm), trong khi những người được thông báo là sẽ có từ liên quan đến động vật thì lại đọc từ trên thành “seal” (hải cẩu).

In one experiment that illustrates this tendency, participants were presented with different non-words, such as sael. Those who were told that they would be reading boating-related words read the word as “sail,” while those who were told to expect animal-related words read it as “seal.”

Khuynh hướng nhận thức là một ví dụ điển hình về cái gọi là quá trình thực thi từ trên xuống (top-down), nhận thức tri giác bắt đầu bằng từ cái tổng quát nhất rồi chuyển dần sang cái cụ thể. Những kiểu nhận thức này bị ảnh hưởng lớn bởi những mong đợi và những kiến thức trang bị trước đó của chủ thể. Nếu ta mong đợi điều gì đó xuất hiện theo một cách nào đó thì khả năng cao là chúng ta sẽ nhận thức nó theo đúng những gì ta mong đợi.

A perceptual set is a good example of what is known as top-down processing. In top-down processing, perceptions begin with the most general and move toward the more specific. Such perceptions are heavily influenced by expectations and prior knowledge. If we expect something to appear in a certain way, we are more likely to perceive it according to our expectations.

Những giản đồ, khuôn khổ và khái niệm có sẵn trong tâm trí thường dẫn dắt những khuynh hướng nhận thức này. Ví dụ, những người có giản đồ tốt về khuôn mặt thường sẽ rất dễ nhận ra những khuôn mặt quen thuộc trong thế giới xung quanh. Điều này cũng có nghĩa là khi nhìn vào một hình ảnh tối nghĩa, chúng ta có thể nhìn ra một khuôn mặt hơn những dạng vật thể khác.

Existing schemas, mental frameworks, and concepts often guide perceptual sets. For example, people have a strong schema for faces, making it easier to recognize familiar human faces in the world around us. It also means that when we look at an ambiguous image, we are more likely to see it as a face than some other type of object.

Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng khi có nhiều thứ cùng xuất hiện trong một cảnh, thì khuynh hướng nhận thức thường dẫn dắt ta, khiến ta bỏ lỡ những thứ phụ sau khi định vị được cái đầu tiên. Ví dụ, nhân viên anh ninh ở sân bay có thể nhận ra hai chai nước trong một cái túi xách nhưng lại lỡ mất súng cũng giấu trong chiếc túi này.

Researchers have also found that when multiple items appear in a single visual scene, perceptual sets will often lead people to miss additional items after locating the first one. For example, airport security officers might be likely to spot a water bottle in a bag but then miss that the bag also contains a firearm.

Những yếu tố ảnh hưởng. Forces of Influence

Động lực có thể đóng một vai trò quan trọng trong khuynh hướng nhận thức và cách ta phiên giải thế giới quanh ta. Nếu quá ủng hộ đội bóng ta yêu thích, thì ta sẽ “có động lực” coi thành viên của các đội đối thủ là vô cũng hung hăng, đá yếu, hay chẳng có năng lực gì cả. Trong một thí nghiệm cổ điển, các nhà nghiên cứu đã lấy đi đồ ăn của tham dự viên trong một vài tiếng. Sau đó, khi chiếu cho nhóm này một loạt các hình ảnh tương đối tối nghĩa thì những người đã bị lấy đi đồ ăn cực kỳ dễ phiên giải các hình ảnh này theo hướng có liên quan đến đồ ăn. Vì họ đang đói nên có động lực thúc đẩy họ nhìn hình ảnh theo một hướng nhất định.

Motivation can play an important role in perceptual sets and how we interpret the world around us. If we are rooting for our favorite sports team, we might be motivated to view members of the opposing team as overly aggressive, weak, or incompetent. In one classic experiment, researchers deprived participants of food for several hours. When they were later shown a set of ambiguous images, those who had been food-deprived were far more likely to interpret the images as food-related objects. Because they were hungry, they were more motivated to see the images in a certain way.

Mong đợi cũng đóng một vai trò quan trọng. Nếu ta mong đợi mọi người hành xử theo một cách nhất định trong những tình huống nhất định thì những mong đợi này có thể ảnh hưởng lên cách ta nhìn nhận những người này và vai trò của họ. Một trong những thí nghiệm cổ điển về tác động của mong đợi lên khuynh hướng nhận thức là cho tham dự viên xem một dãy số hoặc một chuỗi ký tự. Sau đó, tham dự viên được cho xem một hình ảnh tối nghĩa có thể được phiên giải thành con số 13 hoặc ký tự B. Những người đã coi những con số trước đó khả năng caoo là sẽ nhìn hình này thành số 13 và những người quan sát chuỗi ký tự trước đó có thể nhìn hình ảnh này thành ký tự B.

Expectations also play an important role. If we expect people to behave certain ways in certain situations, these expectations can influence how we perceive these people and their roles. One of the classic experiments on the impact of expectation on perceptual sets involved showing participants either a series of numbers or letters. Then, the participants were shown an ambiguous image that could either be interpreted as the number 13 or the letter B. Those who had viewed the numbers were more likely to see it as a 13, while those who had viewed the letters were more likely to see it as the letter B.

Văn hóa cũng ảnh hưởng lên cách ta nhìn nhận con người, sự vật và sự việc. Điều đáng nhạc nhiên mà các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra là những người đến từ những nền văn hóa khác nhau thậm chí có khuynh hướng nhìn nhận vấn đề và sự sâu sắc của những gợi ý cũng khác nhau.

Culture also influences how we perceive people, objects, and situations. Surprisingly, researchers have found that people from different cultures even tend to perceive perspective and depth cues differently.

Cảm xúc có thể có tác động ghê ghớm lên cách ta nhìn nhận thế giới. Ví dụ, nếu bạn đang tức giận, khả năng cao là nhìn đâu bạn cũng thấy sự thù địch. Một thí nghiệm có mô tả rằng khi con người ta liên tưởng một âm tiết vô nghĩa với những cú sốc điện nhẹ thì họ sẽ xuất hiện những phản ứng sinh lý với âm tiết đó ngay cả khi nó xuất hiện dưới ngưỡng cảm giác được.

Emotions can have a dramatic impact on how we perceive the world around us. For example, if we are angry, we might be more likely to perceive hostility in others. One experiment demonstrated that when people came to associate a nonsense syllable with mild electrical shocks, they experienced physiological reactions to the syllable even when it was presented subliminally.

Thái độ cũng có thể có ảnh hưởng mạnh mẽ lên nhận thức. Trong một thí nghiệm, Gordon Allport mô tả rằng định kiến có thể tác động lên cáchs ta nhanh chóng phân loại mọi người vào những chủng tộc khác nhau.

Attitudes can also have a powerful influence on perception. In one experiment, Gordon Allport demonstrated that prejudice could have an influence on how quickly people categorize people of various races.

Trong đời sống thực. In Real Life

Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra, khuynh hướng nhận thức có thể tác động ghê ghớm lên cuộc sống thường ngày. Trong một thí nghiệm, người ta phát hiện ra một nhóm các bé thích khoai tây chiên hơn khi món này được phục vụ trong túi của McDonald hơn một cái túi trơn khác. Trong một nghiên cứu khác, những người được báo trước rằng sẽ có một bức hình về quái vật hồ Loch Ness nổi tiếng sẽ có khả năng nhìn thấy sinh vật huyền thoại này trong bức hình nhiều hơn, trong khi những người khác xem tấm hình sau lại chỉ thấy một thân cây cong.

Researchers have shown that perceptual sets can have a dramatic impact on day-to-day life. In one experiment, young children were found to enjoy French fries more when they were served in a McDonald’s bag rather than just a plain white bag. In another study, people who were told that an image was of the famed “Loch Ness monster” were more likely to see the mythical creature in the image, while others who later viewed the image saw only a curved tree trunk.

Như đã đề cập trước đó, khuynh hướng nhận thức của chúng ta về khuôn mặt mạnh mẽ đến mức nó thực sự khiến chúng ta nhìn ra những khuôn mặt trong khi thực tế không hề tồn tại. Hãy cứ nhìn cách con người ta thường xuyên kể lại mình nhìn thấy khuôn mặt trên mặt trăng hoặc trong rất nhiều những vật thể vô tri vô giác khác mà ta gặp trong đời sống hằng ngày.

As previously mentioned, our perceptual set for faces is so strong that it actually causes us to see faces where there are none. Consider how people often describe seeing a face on the moon or in many of the inanimate objects that we encounter in our everyday lives.

Kết luận. Final thoughts

Như bạn có thể thấy, nhận thức tri giác ở đây không đơn giản chỉ là nhìn thấy những gì trong thế giới xung quanh. Có vô và yếu tố khác nhau có thể tác động lên cách ta tiếp nhận thông tin và cách ta phiên giải nó, và khuynh hướng tri giác chỉ là một trong những yếu tố này.

As you can see, perception is not simply the matter of seeing what is in the world around us. A variety of factors can influence how we take in information and how we interpret it, and perceptual sets are just one of these many factors.

Nguồn. View Article Sources

Biggs, AT, Adamo, SH, Dowd, EW, & Mitroff, SR. Examining perceptual and conceptual set biases in multiple-target visual search. Attention, Perception, & Psychophysics. 2015;77(3);844-855.

Myers, DG. Exploring Psychology, Eighth Edition, In Modules. New York: Macmillan; 2011.

Nguồn: https://www.verywellmind.com/what-is-a-perceptual-set-2795464

Như Trang.