Mù thoáng qua (Change Blindness) trong tâm lý học

Mù thoáng qua là thuật ngữ được các nhà tâm lý học sử dụng để mô tả việc con người ta có khuynh hướng bỏ lỡ những thay đổi ngay trong tầm nhìn trước mắt. Nếu hỏi có thứ gì đó trong trường thị giác thay đổi ngay trước mắt bạn, chắc chắn là bạn sẽ nhận ra đúng không? Mặc dù ai cũng cho rằng mình sẽ thấy hoặc nhận thức được mọi thay đổi diễn ra ngay trong tầm mắt mình nhưng sự thật là não bộ của bạn đơn giản là không thể xử lý quá nhiều thông tin đến cùng một lúc và ý thức được mọi chi tiết đơn lẻ xảy ra quanh bạn.

Change blindness is term used by psychologist to describe the tendency people have to miss changes in their immediate visual environment. If something in your visual field changed dramatically right before your eyes, you would notice it immediately, right? While you might think that you see or are aware of all the changes that happen in your immediate environment, the reality is that there is simply too much information for your brain to fully process and be aware of every single thing that happens in the world around you.

Nguồn: RedShark News

Nhiều khi, có những thay đổi cực lớn xảy ra ngay trong tầm nhìn nhưng bạn lại chẳng bao giờ để ý đến chúng. Các nhà tâm lý học gọi đây là hiện tượng “mù thoáng qua”.

In many cases, big shifts can happen in your visual field and you are never even aware of these changes. Psychologists refer to this as change blindness.

Đây là hiện tượng gì? Chính xác là tại sao nó xuất hiện? Nó có tác động gì lên cách ta nhận thức và tương tác với thế giới xung quanh.

What is it? Why exactly does it happen? What effect does it have on how you perceive and interact with the world around you?

Định nghĩa. Definition

Hãy bắt đầu bằng việc nhìn vào cách một số nhà nghiên cứu hàng đầu mô tả hiện tượng lý thú này. Theo Simons và Rensink, “thuật ngữ ‘mù thoáng qua’ dùng để chỉ hiện tượng những người quan sát gặp khó khăn bất ngờ trong việc phát hiện ra những thay đổi lớn trong tầm nhìn của họ.”

Let’s start by taking a look at how some of the top researchers describe this fascinating phenomenon. According to Simons and Rensink, “The term ‘change blindness’ refers to the surprising difficulty observers have in noticing large changes to visual scenes.”

Tại sao lại là khó khăn bất ngờ? Vì trong nhiều trường hợp, những thay đổi đó dường như quá rõ ràng, và thường không thể không phát hiện ra. Tuy nhiên, khi sự tập trung được hướng đến một nơi nào khác, mọi người có khả năng bỏ lỡ những thay đổi cả lớn và nhỏ xảy ra ngay trước mắt họ.

Why do they describe this as surprising? Because in many cases, the changes in the visual seem are so dramatic that that they seem impossible to miss. Yet when attention is directed elsewhere, people are capable of missing both minor and major changes that take place right in front of them.

“Mù thoáng qua là việc một người thất bại trong việc phát hiện ra một vật thể bị chuyển dịch hoặc biến mất và thậm chí là biến đổi đối nghịch.

“Change blindness is a failure to detect that an object has moved or disappeared and is the opposite of change detection.

“Hiện tượng này quan sát được cả khi một thay đổi rất lớn diễn ra”, Eysenck và Keane cho biết. Ví dụ, Simons và Levin (1998) đã tiến hành một số nghiên cứu, yêu cầu  người tham dự nói chuyện với một người lạ. Người lạ này sau đó được thay thế bởi một người khác trong lúc một thứ gì đó cắt ngang (ví dụ như có một vật thể lớn nào đó xuất hiện giữa họ).

The phenomenon of change blindness can be demonstrated even when the change in question is large,” Eysenck and Keane also suggest. “For example, Simons and Levin (1998) carried out studies in which participants started to have a conversation with a stranger. This stranger was then replaced by a different stranger during a brief interruption (e.g., a large object coming between them).

Nhiều tham dự viên không nhận ra người đang nói chuyện với họ đã thay đổi!”

Many participants simply did not realize that their conversational partner had changed!”

Nghiên cứu. Research

Có lẽ cách dễ dàng nhất để thấy được mù thoáng qua là qua một số thí nghiệm lý thú về hiện tượng này.

Perhaps the easiest way to see change blindness in action is to look at some of the fascinating experiments that have explored this phenomenon.

– Blackmore, Belstaff, Nelson và Troscianko (1995): Trong thí nghiệm này, tham dự viên được cho xem một hình ảnh bị thay đổi trong tíc tắc trong tầm nhìn của họ. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng khi có một khoảng nghỉ tíc tắc trong tầm nhìn, người ta sẽ khó nhận ra sự thay đổi.

Blackmore, Belstaff, Nelson, and Troscianko (1995): In this experiment, participants were shown an image that was changed during a brief blank interval in the visual scene. The researchers found that when there is a brief break in the visual scene, people find it more difficult to detect changes.

– Simons và Levin (1998): Trong thí nghiệm này, các nhà nghiên cứu đã cho tham dự viên tham gia vào một cuộc trò chuyện. Sau đó, chỉ trong một khoảng thời gian xao nhãng rất ngắn, họ thay đổi người ban đầu bằng một người khác. Điều đáng ngạc nhiên ở đây là chỉ có một nửa tham dự viên nhận ra được trò đánh tráo này.

Simons and Levin (1998) – In this experiment, researchers engaged participants in a conversation. Then, during a period of distraction, they switched the original person for someone else. Surprisingly, only about half of the participants noticed the swap.

– O’Regan, Rensink, và Clarke (1999) – Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng khi một vật thể nhỏ bắn tung tóe khắp trên một bề mặt như vết bùn bắn trên kính chắn gió xe hơi thì dù ta có thực hiện thay đổi thật lớn thì người quan sát cũng rất khó mà nhận ra. Mặc dù các nghiên cứu trước đây minh họa rằng mù thoáng qua có thể được tạo ra bởi sự gián đoạn tầm nhìn như nháy mắt, rung lắc nhẹ, hay chuyển động mắt, nhưng nghiên cứu này lại chỉ ra rằng mù thoáng qua cũng có thể xuất hiện ngay cả khi không có “mạng che” tầm nhìn nào.

O’Regan, Rensink, & Clarke (1999) – Researchers found that when small shapes are splattered over an image, such as mudsplashes over a car windshield, large changes can be made to a visual scene without the observer noticing. While previous research demonstrated that change blindness could be produced by a visual disruption such as flickering, blinking, or eye movement, this study demonstrated that change blindness can also occur without visual masking.

– Levin và cộng sự (2000) – Khi các nhà nghiên cứu cho người quan sát biết về những thay đổi xảy ra trong một đoạn phim ngắn và chỉ cho họ những khoảng dừng từ đoạn phim, 83% tham dự viên dự đoán rằng họ sẽ nhìn ra được những thay đổi này. Khi những người này không biết thay đổi nào sẽ xảy ra, chỉ có 11% thực sự thấy được những thay đổi này.

Levin et al. (2000) – When researchers told observers about changes that happened in a film sequence and showed them stills from the film, 83 percent of the participants predicted that they would notice these changes. When these observers did not know which changes were going to occur, only 11 percent of them actually noticed the changes.

– Feil và Mestre (2010) – Nghiên cứu được thực hiện gần đây chỉ rằng những chuyên gia sẽ phát hiện ra các thay đổi trong phạm vi chuyên môn thành thạo hơn  những người non nớt khác. Ví dụ, một nhà vật lý học sẽ giỏi phát hiện các thay đổi trong một vấn đề hơn một sinh viên mới bắt đầu khóa học vật lý.

Feil & Mestre (2010) – Recent research also suggests that subject-matter experts may be more adept at noticing change in their area of expertise than novices. For example, a physicist would be better able to detect changes to a physics problem than a college student taking his first physics course.

Nguyên nhân. Causes

Khả năng phát hiện thay đổi đóng một vai trò to lớn trong cuộc sống hằng ngày. Ví dụ, khi ta thấy có chiếc xe hơi đi vào làn đường ta đang chạy hay quan sát thấy một người đi vào phòng. Nếu coi việc nhận ra những thay đổi là quan trọng thì tại sao ta lại hay bỏ lỡ cả những thay đổi lớn đang diễn ra?

The ability to detect change plays a major role in our daily life. A couple of examples include noticing when a car drifts into our lane of traffic or observing a person entering a room. If perceiving change is so important, why do we often fail to notice major changes?

Có khá nhiều yếu tố đóng những vai trò nhất định: There are a number of factors that play a role:

– Tập trung chú ý và nguồn lực hạn chế. Focused Attention and Limited Resources

Ngay tại thời khắc này đây, bạn tập trung chú ý vào những con chữ bạn đang đọc. Khi bạn đang nhìn vào dòng chữ này, bạn có đầu óc nào để ý màu sơn tường của căn phòng bạn đang ở hay nơi bạn đang đứng không? Lúc tôi hỏi, khả năng cao là các bạn không chú ý đến những điều này.

At this very moment, your attention is focused on the words you are reading. While you are looking this sentence, are you giving any attention to the wall color of the room you are in or to where your feet are placed? Until I asked you that question, it’s highly unlikely that you were paying attention to either of those things.

Theo nhà nghiên cứu Daniel Simons, sự tập trung của con người có giới hạn, nên ta chỉ có thể chọn một số thứ để tập trung sự chú ý vào. Ta thực sự chỉ để ý đến một thứ vào một thời điểm, và ta tập trung sâu vào nó kỹ đến từng chi tiết. Kết quả là, một lượng lớn thông tin trong thế giới xung quanh bị ý thức bỏ qua vì ta không đủ nguồn lực để chú ý vào nó.

According to researcher Daniel Simons, attention is limited, so we have to pick and choose what we focus on. We can really only focus on one thing at any given time, so it is that one thing that we pay attention to in great detail. As a result, large volumes of information in the world around us simply pass by our awareness because we lack the resources to attend to it.

Những cách giải thích khác cho hiện tượng mù thoáng qua? What are some other possible explanations for change blindness?

Những mong đợi và trải nghiệm trong quá khứ. Expectations and Past Experiences

Thông thường, những mong đợi về cái sẽ diễn ra trong môi trường xung quanh có thể đóng một vai trò quan trọng quyết định cái ta sẽ để ý thấy. Trong cuốn Giác quan và nhận thức, E. Bruce Goldstein đã viết, “Một lý do giải thích tại sao con người nghĩ rằng mình thấy được sự thay đổi có thể là vì trải nghiệm quá khứ của họ cho thấy những thay đổi đang và sắp diễn ra là rất dễ dự đoán và nhận thấy. Một điểm khác biệt quan trọng giữa sự thay đổi trong đời thực và thay đổi diễn ra trong môi trường thí nghiệm là thay đổi trong đời thực thường bị chi phối bởi chuyển động và bối cảnh nên sẽ có nhiều gợi ý cho người quan sát giúp họ nhận biết được thay đổi đương diễn ra.

Oftentimes, our expectations for what should happen in the environment can play a role in what we notice about the world. In his book Sensation and Perception, E. Bruce Goldstein writes, “One reason people think they would see the changes may be that they know from past experiences that changes that occur in real life are usually easy to see. But there is an important difference between changes that occur in real life and those that occur in change detection experiments. Changes that occur in real life are often accompanied by motion, which provides a cue that indicates a change is occurring.”

Chúng ta không nhận ra một số thay đổi, đặc biệt là những thay đổi nhân tạo trong phòng thí nghiệm, vì ta đơn giản không nghĩ rằng những thay đổi đó sẽ xảy ra. Trong đời thường mấy khi một người đột nhiên biến thành một người khác? Khi nào một vật thể đột nhiên xuất hiện trong nháy mắt khi mà ngay trước đó nó còn không tồn tại? Liệu áo quần của ai đó thực sự đổi màu ngay trước mắt bạn? Vì những thứ này đơn giản là không xảy ra trong đời sống thường nhật, chúng ta thường không lưu ý đến chúng khi chúng diễn ra trong lúc thí nghiệm.

We don’t notice some changes, particularly the artificially induced ones in an experimental lab, because we simply don’t expect such changes to occur. How often in real life does one person suddenly turn into somebody else? When would an object suddenly blink into existence when it wasn’t there before? Would a person’s shirt really change color right before our eyes? Because these things simply don’t occur in our day to day existence, we tend not to notice them when they happen in an staged experiment or scene.

Vai trò của những yếu tố khác. Other Factors That Play a Role

Một số các yếu tố khác cũng ảnh hưởng lên hiện tượng mù thoáng qua, bao gồm sự tập trung, tuổi tác, cách xuất hiện của vật thể, và việc sử dụng các thuốc hướng thần. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng chuyển đổi sự chú ý của một người, như gây xao nhãng, sẽ dẫn đến tăng hiện tượng mù thoáng qua. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng người cao tuổi thường ít nhận ra sự thay đổi đang diễn ra hơn.

A number of factors can also influence change blindness, including attention, age, how objects are presented, and the use of psychoactive drugs. Researchers have found that shifting a person’s attention, such as causing a distraction, leads to increased change blindness. Studies have found that older people are less likely to detect changes in a visual scene.

Khả năng thu nhận thông tin thị giác của con người bị chế ngự bởi nguồn lực giới hạn. “Vấn đề cơ bản là quá nhiều thông tin hiện diện trước mắt khiến bạn khó có thể phân tích và não bộ của ai thì cũng đạt đến một kích thươc tương đối thôi”, nhà nghiên cứu Jeremy Wolfr của trường Y – Đại học Harvard giải thích với thời báo New York Times. Để xử lý lượng dữ liệu quá tải này, một lượng lớn thông tin đi vào não bộ sẽ không được đồng hóa. Chú ý có chọn lọc vào một bộ phận cụ thể nào đó trong môi trường cho phép chúng ra chắt lọc và khoanh vùng được cái mà chúng ta cho là quan trọng, cần được xử lý và tập trung.

Our ability to take in visual information is constrained by limited resources. “The basic problem is that far more information lands on your eyes than you can possibly analyze and still end up with a reasonable sized brain,” explained researcher Jeremy Wolfe of Harvard Medical School to The New York Times. To cope with this overwhelming amount of data, huge amounts of information enter our visual system without being assimilated. Focused attention on a particular part of our environment allows us to essentially shine a spotlight on something that we deem as important that needs to be processed and attended to.

Mù thoáng qua trong thế giới thực. Change Blindness in the Real World

Phát hiện ra thay đổi đóng một vai trò to lớn trong quá  trình sống. Bạn có thể đã liên tưởng đến một vài ví dụ khi mù thoáng qua có thể gây ra vấn đề trong đời thực.

Detecting change plays a major role in our ability to function in our daily life. You can probably already think of a few examples of when change blindness might cause problems in real-world situations.

Một số ví dụ: Some of these include:

– Tương tác xã hội: Mù thoáng qua có thể tác động lên tương tác xã hội trong đời sống hằng ngày, ví dụ như những kiểu nhầm lẫn nho nhỏ như gọi nhầm người phục vụ tính tiền cho bàn mình.

Social Interactions: Change blindness can impact our day-to-day social interactions such as relatively minor slip ups like asking the wrong waiter for the check

– Lái xe: Không thể nhận ra thay đổi khi lái xe có thể dẫn đến những hậu quả thảm khốc, thậm chí gây tử vong. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những thứ gây xao nhãng như nói chuyện điện thoại hay nhắn tin có thể tác động lên sự tập trung, làm gia tăng hiện tượng mù thoáng qua.

Driving: Failure to detect changes in the environment while you are driving can lead to dire, sometimes fatal, consequences. Researchers have found that distractions such as talking on the phone or texting can impact attention and lead to increased change blindness.

­– Làm chứng chính mắt trông thấy: các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng mù thoáng qua có thể tác động vào lời khai của nhân chứng khi kể lại chi tiết của một vụ việc hoặc khi xác định thủ phạm của một vụ án.

Eyewitness Testimony: Researchers have found that change blindness can also play a role in a witnesses ability to recount the details of a crime or to identify the perpetrator of a crime.

– Kiểm soát không lưu: Nếu nhân viên kiểm soát không lưu không nhận ra được những thay đổi quan trọng, tai nạn chết người có thể xảy ra.

Air Traffic Control: If an air traffic control fails to detect important changes, fatal accidents could result.

Nguồn: https://www.verywell.com/what-is-change-blindness-2795010

Như Trang