Chúng ta đều ít nhiều có những thôi thúc và ham muốn không nên có. Tuy nhiên, cách ta đối phó với những cảm xúc này có thể sẽ khác nhau tùy theo hành vi được chấp nhận hay không được chấp nhận.
We all experience unwanted impulses or urges from time to time. How we deal with those feelings, however, can mean the difference between acceptable or unacceptable behaviors.
Những thôi thúc này có thể khiến bạn hành xử không phù hợp, vậy nên tìm cách đối phó với chúng là cực kỳ quan trọng.
Acting on these urges in the wrong way can be inappropriate, so finding ways to deal with such desires is critical.
Một cách để đối phó với những dạng thôi thúc như thế này là thông qua một quá trình có tên gọi trong tâm lý học là Thăng hoa. Qua quá trình thăng hoa, con người ta có thể chuyển đổi những thôi thúc này thành những dạng thức ít có hại và thường mang nhiều lợi ích hơn
One way that people deal with such urges through a process that is known in psychology as sublimation. Through sublimation, people are able to transform unwanted impulses into something that is less harmful and often even helpful.
Quá trình vận hành. How Does Sublimation Work?
Hãy cứ thử nghĩ xem điều gì xảy ra nếu bạn bị nhấn chìm trong cơn tức giận. Bùng nổ cảm xúc cũng là một cách đối phó trong tình huống này, nhưng kiểu bộc lộ cảm xúc này có thể gây hại. Bạn sẽ gặp rắc rối trong các mối quan hệ và mang tiếng là nóng nảy bộp chộp, chẳng hạn
Consider what might happen if you are overcome with anger. An emotional blow-up is one way of dealing with these feelings, but such expressions of emotion can be harmful. For instance, you might find yourself with damaged relationships and a reputation as a hothead.
Thay vì đột nhiên nổi đóa, sẽ ra sao nếu bạn hướng cảm xúc giận dữ này vào một số hoạt động thể chất như lau dọn nhà cửa? Bạn có thể dành vài tiếng vừa bực dọc vừa lau chùi nhà bếp và nhà tắm.
Rather than fly off in a fit of rage, what if you channeled those angry emotions into some type of physical activity, such as cleaning your house? You might spend a few hours angrily scrubbing down your kitchen and bathrooms.
Một khi những cảm xúc bực bội trong người dần chìm xuống, một kết cục quá tuyệt đang chờ bạn – ngôi nhà trở nên sạch bóng. Đây là một ví dụ thể hiện quá trình thăng hoa chuyển đổi những thôi thúc tiêu cực thành những hành vi ít hủy hoại hơn, thậm chí là hành vi vô cùng có ích.
Once your feelings of frustration eventually subside, you are left with a positive result—a sparkling clean house. This is one example of how sublimation can transform negative impulses into behaviors that are less damaging and even productive.
Thăng hoa trong phân tâm học. Sublimation in Psychoanalysis
Khái niệm thăng hoa có một vai trò trọng tâm trong thuyết phân tâm học của Sigmund Freud. Thăng hoa là một cơ chế tự vệ – một hình thức tự bảo vệ của tâm lý trong vô thức giúp làm giảm lo âu gây ra bởi những thôi thúc không thể chấp nhận hoặc kích thích có hại trong tâm trí.
The concept of sublimation has a central role in Sigmund Freud’s psychoanalytic theory. Sublimation is a defense mechanism—an unconscious psychological defense that reduces the anxiety that may result from unacceptable urges or harmful stimuli.1
Theo thuyết phân tâm của Freud, tính cách có 3 cấu phần: Bản năng (Cái ‘Nó’ – Id), bản ngã (cái tôi – Ego) và siêu ngã (siêu tôi – superego).
According to Freud’s psychoanalytic theory, there are three components of personality: the id, the ego, and the superego.
Bản năng là cấu phần hình thành đầu tiên và đóng vai trò là nguồn dục năng hay nguồn năng lược thúc đẩy xuất hiện hành vi. Bản năng mang tính nguyên thủy và nền tảng, bao gồm tất cả những ham muốn và thôi thúc thường không được xã hội chấp nhận nếu ta chỉ đơn thuần làm theo chúng bất cứ khi nào ta muốn.
The id is the first to form and serves as the source of the libido or the energy that drives behavior. The id is primitive and basic, composed of all the urges and desires that are often socially unacceptable if we simply acted upon them whenever we pleased.
Bản ngã xuất hiện cuối thời thơ ấu và là một cấu phần tính cách thống trị bản năng và khiến nó tuân thủ theo những yêu cầu từ thực tế. Thay vì hành động theo đúng những gì mình muốn, bản ngã bắt ta phải đối phó với những ham muốn này theo một cách thức nào đó thực tế hơn.
The ego emerges later during childhood and is the part of the personality that reigns in the id and makes it conform to the demands of reality. Rather than simply acting out on urges, the ego forces us to deal with these desires in ways that are more realistic.
Cuối cùng, siêu ngã là cấu phần được tạo nên từ đạo đức, những quy tắc, tiêu chuẩn và giá trị mà ta thu nạp từ cha mẹ và nền văn hóa. Cấu phần tính cách này luôn cố gắng khiến chúng ta hành xử phù hợp với đạo đức, luân lý nhất.
Finally, the superego is the component of personality that is made up of all the morals, rules, standards, and values that we have internalized from our parents and culture. This part of personality strives to make us behave in ways that are moral.
Bản ngã cần điều tiết những thôi thúc nguyên thủy của bản năng, những tiêu chuẩn đạo đức của siêu ngã và những đòi hỏi thực tế từ hiện thực.
The ego must mediate between the primal urges of the id, the moralistic standards of the superego, and the realistic demands of reality.
Thăng hoa là một cách để bản ngã giảm bớt lo âu gây ra bởi những cảm xúc và thôi thúc không thể chấp nhận. Thăng hoa vận hành bằng cách hướng những thôi thúc tiêu cực và không thể chấp nhận thành những hành vi tích cực và được xã hội chấp nhận.
Sublimation is one way that the ego reduces the anxiety that can be created by unacceptable urges or feelings. Sublimation works by channeling negative and unacceptable impulses into behaviors that are positive and socially acceptable.
Freud cho rằng thăng hoa là một dấu hiệu của sự trưởng thành, cho phép con người ta hành xử một cách văn minh, được đông đảo mọi người chấp nhận. Quá trình này có thể khiến con người ta theo đuổi những hoạt động có lợi với sức khỏe hơn hoặc thực hiện những hành vi tích cực, lành mạnh và sáng tạo.
Freud considered sublimation a sign of maturity that allows people to behave in civilized and acceptable ways. This process can lead people to pursue activities that are better for their health or engage in behaviors that are positive, productive, and creative.1
Ý tưởng của Freud về thăng hoa xuất hiện khi ông đang đọc câu chuyện về một người đàn ông đã từng hành hạ động vật hồi nhỏ và sau này lớn lên trở thành một bác sĩ phẫu thuật. Freud tin rằng cùng một nguồn năng lược đã từng gây ra tính ác độc của cậu bé sau này lại thăng hoa thành những hành động tích cực, được đông đảo xã hội chấp nhận, mang đến lợi ích cho người khác.
Freud’s idea of sublimation originated while he was reading the story of a man who tortured animals as a child and later went on to become a surgeon. Freud believed that the same energy that once drove the child’s sadism was eventually sublimated into positive and socially acceptable actions that benefited others.
Ví dụ. Examples of Sublimation
Tham gia thể thao và các cuộc thi thể dục có thể là ví dụ về thăng hoa trong đời sống thực. Thay vì hành xử theo những thôi thúc không thể chấp nhận như đánh người, con người ta có thể chơi các môn thể thao đối kháng để thống trị hoặc chiến thắng. Điều này cũng đúng với các hoạt động thể dục nói chung.
Participation in sports and athletic competition can sometimes be examples of sublimation in action. Rather than acting on unacceptable urges to fight with others, people may play competitive sports in order to dominate and win. This can also extend to exercise activity as well.
Thử tưởng tượng bạn đang cãi nhau với nhà hàng xóm kế bên. Cảm xúc giận dữ trong bạn có thể tạo ra ham muốn đấm thẳng vào mặt tay hàng xóm này. Vì những hành động này là không đúng nên bạn có thể đối phó với cảm xúc tức tối này bằng cách chạy bộ.
Imagine that you get in an argument with your next-door neighbor. Your feelings of anger might create an urge to physically strike out at the neighbor. Because such action is inappropriate, you might deal with your feelings of frustration by going for a jog.
Nhờ thăng hoa, bạn có thể biến những thôi thúc không mong muốn thành một hành động làm xua tan đi cơn giận và đạt được lợi ích sức khỏe từ hoạt động thể chất của chính mình.
Through sublimation, you are able to turn your unwanted impulses into an action that dissipates your anger and benefits your own physical health.1
Một số ví dụ khác về thăng hoa trong đời sống thực: Some other examples of sublimation in the real world:
– Bạn luôn cảm thấy mình muốn ngoại tình. Thay vì hành động theo những thôi thúc này, bạn hướng cảm xúc của mình vào việc vặt trong sân nhà.
You feel an urge to be unfaithful to your partner. Rather than act on these unacceptable urges, you channel your feelings into doing projects around the yard.
– Bạn phát điên khi chấm dứt một mối quan hệ tình cảm. Để đối phó với những cảm xúc tiêu cực này, bạn bắt đầu viết thơ. Bạn có thể chuyển hóa cảm giác đau khổ vụn vỡ này vào một hoạt động sáng tạo.
You become distraught at the end of a relationship. In order to deal with these negative emotions, you begin writing poetry. You are able to transfer your heartbreak and emotional upset into a creative activity.
– Bạn bị sếp quở trách. Bạn sợ rằng mình có thể mất việc, nhưng bạn quyết định đi bộ từ nơi làm về nhà để suy nghĩ và giải phóng cơn bực dọc. Hoạt động này không chỉ cho bạn thời gian để hạ hỏa và tự soi xét, mà nó còn có lợi cho sức khỏe thể chất của bạn.
You are reprimanded by your manager at work. You feel fearful that you might lose your job, but you decide to walk home from work in order to think and release your frustrations. This activity not only gives you time to cool off and reflect; it also benefits your physical health.
– Bạn gần như bị ám ảnh với việc phải kiểm soát hết mọi thứ kể cả những chi tiết nhỏ nhặt nhất trong cuộc sống. Bạn “thăng hoa” nguồn năng lượng này vào việc trở thành một thương nhân và một nhà lãnh đạo thành công.
You have an almost obsessive need to have control over even the smallest details in your life. You sublimate this energy into becoming a successful business owner and leader.
Nghiên cứu về thăng hoa. Research on Sublimation
Trong một nghiên cứu xuất bản năm 2013 trên Tập san Nhân cách và Tâm lý học xã hội, các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu xem liệu những người theo đạo Tin Lành có dễ “thăng hoa” những cảm xúc bị cấm đoán thành những nỗ lực sáng tạo hay không.
In a 2013 study published in the Journal of Personality and Social Psychology, researchers looked at whether Protestants were more likely to sublimate taboo feelings into creative endeavors.
Họ phát hiện ra rằng những người gặp phải các vấn đề về tình dục vì lo sợ mình đang xuất hiện những ham muốn cấm kỵ sẽ có khả năng đạt nhiều thành tích sáng tạo lớn hơn những người không ghi nhận vấn đề nào về tình dục hay những người có vấn đề tình dục nhưng không liên quan đến những cảm xúc cấm kỵ.
They found that individuals who experienced sexual problems related to anxieties over taboo desires were more likely to also have greater creative accomplishments than those who reported no sexual problems or those with sexual problems unrelated to taboo feelings.
Các nhà nghiên cứu cho rằng những nghiên cứu này cho thấy “bằng chứng thực nghiệm có lẽ là đầu tiên cho sự tồn tại của thăng hoa và cũng là một phương thức tiếp cận tâm lý học theo chiều hướng văn hóa đối với các cơ chế tự vệ.”
The researchers suggest that their studies represent “possibly the first experimental evidence for sublimation and suggest a cultural psychological approach to defense mechanisms.”2
Ảnh hưởng lên đời sống. How Can Sublimation Influence Your Life
Vậy quá trình thăng hoa đóng vai trò gì trong đời sống? Như Freud có nói, thăng hoa thường được xem là một cách đối phó lành mạnh và trưởng thành với những thôi thúc bị coi là không mong muốn hoặc không chấp nhận được.
So what role might the process of sublimation have in your life? As Freud suggested, sublimation is usually considered a healthy and mature way of dealing with urges that may be undesirable or unacceptable.
Thay vì hành xử không ra gì khiến bản thân hoặc người khác bị tổn hại, thì thăng hoa giúp chúng ta hướng năng lượng vào những thứ có ích. Cơ chế tự vệ này có thể thực sự mang đến lợi ích tích cực lên sức khỏe thể chất và tinh thần.
Rather than act out in ways that may cause us or others harm, sublimation allows us to channel that energy into things that are beneficial. This defense mechanism can actually end up having a positive effect on your health and wellness.
Thăng hoa không phải lúc nào cũng dễ nhận biết vì nó vận hành trong tiềm thức.
Sublimation is not always obvious because it operates at a subconscious level.
Mặc dù đôi khi chúng ta có thể nhìn thấy được các những cảm xúc tiêu cực lèo lái khiến chúng ta hành xử theo cách này cách kia như thế nào nhưng ta thường ít khi nào nhận thức rõ những điều này. Chúng ta có thể còn không nhận ra rằng cơ chế tự vệ này đang hoạt động.
While we sometimes might be able to see how our negative feelings can drive us to act in certain ways, we are often very much unaware of such things. We may be even less aware of the underlying defense mechanisms that are at work.
Có thể giữa nguyên nhân gây ra các cảm xúc tiêu cực và hành vi gây ra do thăng hoa không có mối liên hệ trực tiếp nào.
There also may not be a direct correlation between the cause of the negative emotion and the behavior that results from sublimation.
Mặc dù những ví dụ trước đó đã chỉ ra cơn giận có thể được “thăng hoa” thành hành động cụ thể, nhưng những cảm xúc như thế có thể làm xuất hiện nhiều loại hành vi khác nhau. Ví dụ, bực dọc có thể khiến một người tham gia một sở thích mang tính thư giãn như câu cá hoặc vẽ tranh.
While earlier examples showed anger being sublimated into physical action, such feelings can result in a variety of behaviors. For example, frustration could also lead a person to engage in a relaxing hobby such as fishing or painting.1
Tổng kết. Bottom lines
Thăng hoa có thể ảnh hưởng mạnh mẽ lên hành vi, mặc dù nhiều khi ta không nhận thức nó một cách rõ ràng. Thậm chí ngay cả khi cơ chế tự vệ này hoạt động trong tiềm thức thì bạn vẫn được nó kích thích làm những điều tích cực bằng cách cố tìm cách thay thế những hành vi xấu bằng những hành vi có ích và lành mạnh hơn.
Sublimation can be a powerful influence on behavior, although one of which we are largely unaware. Even though this defense mechanism may operate on a subconscious level, you can take inspiration from it by intentionally finding ways to substitute more healthy and productive behaviors for harmful ones.
Tham khảo. Sources
Hockenbury DH, Hockenbury SE. Psychology. Macmillan; 2002.
Kim E, Zeppenfeld V, Cohen D. Sublimation, culture, and creativity. J Pers Soc Psychol. 2013;105(4):639-66. doi:10.1037/a0033487
Nguồn: https://www.verywellmind.com/what-is-sublimation-in-psychology-4172222
Như Trang
Exploring Psychology - Khám Phá Tâm Lý Học 