Bẫy chi phí chìm (The Sunk Cost Fallacy)

Bẫy chi phí chìm là một thiên kiến nhận thức khiến bạn cảm thấy mình nên tiếp tục đổ thêm tiền bạc, thời gian hoặc nỗ lực vào một tình huống nào đó vì bạn đã quá “chìm sâu” vào nó rồi. Chi phí chìm này khiến bạn khó bước ra khỏi tình huống vì bạn không muốn thấy tài nguyên mình đã bỏ ra bị lãng phí.

The sunk cost fallacy is a cognitive bias that makes you feel as if you should continue pouring money, time, or effort into a situation since you’ve already “sunk” so much into it already. This perceived sunk cost makes it difficult to walk away from the situation since you don’t want to see your resources wasted.

Ví dụ, bạn đã từng bị mắc kẹt với một thứ gì đó vì bạn đã lỡ bỏ quá nhiều nỗ lực vào đó chưa? Như đọc một cuốn sách dở tệ vì bạn đã lỡ đọc được một nửa rồi, vậy nên bạn mới tiếp tục đọc để xem xem chuyện gì sẽ xảy ra.

For example, have you ever stuck with something because you’ve already put in *so* much effort? Like reading a terrible book because you’re already halfway through, so you might as well find out what happens.

Khi trở thành con mồi của bẫy chi phí chìm, “ảnh hưởng từ sự mất mát khiến ta cảm thấy tệ hơn so với viễn cảnh về lợi ích thu được, vậy nên ta tiếp tục đưa ra quyết định dựa trên những “cái giá” trong quá khứ thay vì những cái giá và lợi ích trong tương lai,” ThS. BS. Yalda Safai, một bác sĩ tâm thần tại TP. New York lý giải.

When falling prey to the sunk cost fallacy, “the impact of loss feels worse than the prospect of gain, so we keep making decisions based on past costs instead of future costs and benefits,” explains Yalda Safai, MD, MPH, a psychiatrist in New York City.

Theo Viện Y Tế Quốc Gia (NIH), điều này dẫn tới việc ra quyết định vô lý, dựa trên cảm xúc, khiến bạn phải chi thêm tài nguyên cho một thứ không có tương lai, thay vì rời bỏ khỏi tình huống vốn không còn mang lại lợi ích gì cho bạn.

According to the National Institutes of Health (NIH), this leads to irrational, emotion-based decision-making, causing you to spend additional resources on a dead end instead of walking away from the situation that’s no longer serving you.1

Hãy tiếp tục đọc để tìm hiểu thêm về những mối nguy từ việc rơi vào thiên kiến nhận thức này và tìm hiểu một số bối cảnh phổ biến có xuất hiện bẫy chi phí chìm trong đời sống.

Keep reading to learn more about the dangers of falling into this cognitive bias and explore some common scenarios where sunk cost fallacy can show up in your life.

Cách vận hành. How the Sunk Cost Fallacy Works

Thực sự rất khó để rời bỏ một tình huống nơi bạn đã dành quá nhiều thời gian, tiền bạc và công sức vào đó. Thường thì bạn sẽ cố hợp lý hóa tình huống bằng cách nói rằng vì chi phí bỏ ra không thể phục hồi lại được nên bạn cũng sẽ vẫn tiếp tục và/hoặc rót thêm tài nguyên vào để cố cải thiện tình hình.

It can be really challenging to walk away from a situation where you’ve already spent any amount of time, money, or energy. What often happens is that you try to rationalize the situation by saying that since the spent cost can’t be recovered, you might as well stay the course and/or allocate additional resources to try to make things better.

Cuối cùng bạn có thể sẽ mãi mắc kẹt trong tình huống trì trệ, mãi không xong và mất đi thêm tài nguyên quý giá, như năng lượng tinh thần, thời gian (vốn hữu hạn) hoặc tiền bạc. Bẫy chi phí chìm có thể lén lút tấn công bạn bằng cách thổi phồng sự tự tin của bạn trong một tình huống.

What ends up happening is that you may stay in a unfulfilling stagnant situation and lose additional valuable resources, such as emotional energy, your time (which is finite), or money.2 The sunk cost fallacy can also sneak up on you by inflating your confidence in a situation.

Mặc dù việc đóng lại một chương sách – dù bạn đã bỏ ra nhiều ít bao nhiêu – có thể gây ra cảm giác sợ hãi hoặc lo lắng, nhưng làm như vậy thực sự giúp bạn mở ra những bối cảnh mới có lợi với bạn hơn.

While closing the chapter on the situation—despite how much you’ve spent—may conjure feelings of fear or nervousness, doing so actually opens you up to new situations that will serve you better.

Điều quan trọng là ta cần tái chỉnh khung lại nhận thức của ta về những chi phí chìm này là: tiền đã chi không thể lấy lại được. Để ra quyết định rõ ràng và hợp lý, lượng tiền đã chi cần được xem là không liên quan với những gì sẽ xảy ra tiếp theo.

It’s important to re-frame these sunk costs as just that: money already spent that cannot be recuperated. For clear and rational decision-making, the amount you already spent must be viewed as irrelevant to what comes next.

Quá trình xuất hiện của bẫy chi phí chìm trong đời sống. How Sunk Cost Fallacy Shows Up in Our Lives

Mặc dù định nghĩa về bẫy chi phí chìm thường được liên hệ với chi phí tài chính thực tế – như bỏ hàng trăm hay hàng ngàn dollar vào một chiếc xe mãi không chạy được, chẳng hạn – nhưng điều này có thể xảy đến với bất kỳ lĩnh vực nào trong đời sống của bạn. Bạn có thể thấy thiên kiến này trong sự nghiệp, các mối quan hệ cá nhân, giáo dục, đầu tư tài chính và những khía cạnh khác.

While the definition of sunk cost fallacy is often associated with actual financial costs—like putting hundreds or thousands of dollars into a car that still won’t run, for example—it can happen in any area of your life. You might see this cognitive bias crop up in your career, personal relationships, education, financial investments, and elsewhere.

Một số ví dụ cụ thể: Some specific examples might include:

– Hoàn thành một cuốn sách hay bộ phim mà bạn không thích vì bạn lỡ bắt đầu rồi. Finishing a book or movie you dislike just because you’ve started it

– Liên tục cờ bạc để “gỡ” lại những khoản đã mất. Gambling more money to try to make up for lost bets

– Đầu tư thêm thời gian và năng lượng vào một tình bạn đơn phương và rõ ràng không thể thay đổi. Investing additional energy and time into a friendship that’s one-sided and proven unlikely to change course

– Vẫn chọn đi theo con đường học hành nào đó ngay cả khi bạn biết đó không phải cái bạn muốn làm nữa. Remaining in a chosen education track even though you know it’s not what you want to do anymore

– Ở mãi trong một mối quan hệ tình cảm nơi những giá trị không còn phù hợp và những nhu cầu không được đáp ứng vì bạn đã ở bên nhau quá lâu. Staying in a romantic relationship where values are misaligned and needs aren’t being met because you’ve been together for so long already

– Mãi theo đuổi một sở thích bạn không thích chỉ bởi bạn đã dành khá nhiều tiền mua dụng cụ. Sticking to a hobby you dislike because you’ve already spent the money on supplies

– Làm mãi một công việc hoặc theo đuổi sự nghiệp mà không còn phù hợp với bạn hoặc tương lai của bạn nữa. Remaining at a job or on a career track that’s no longer serving you or your future

– Ném thêm tiền vào một khoản đầu tư/sản phẩm/món đồ với hy vọng nhận lại ích lợi khi bạn đã mất tiền nhiều và mọi chuyện ít có khả năng cải thiện. Throwing additional money at an investment/product/item in hopes for a better return when you’ve already lost money and things aren’t likely to improve

– Ngay cả những cơ quan lớn – như chính phủ, công ty, các đội thể thao – cũng dễ có xuất hiện bẫy chi phí chìm. Ví dụ, họ có thể tiếp tục phân bổ thêm nhiều nguồn lực vào những dự án, sản phẩm, chiến lược hoặc các chương trình không còn tạo lợi nhuận hoặc thành công nữa. Even large entities—such as governments, companies, and sports teams—are susceptible to the sunk cost fallacy. For example, they may continue to allocate more resources into projects, products, strategies, or programs that aren’t profitable or successful.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng mất mát càng lớn, thiên kiến chi phí chìm càng cao. Nói cách khác, bạn càng lỡ “đầu tư” nhiều bao nhiêu, thì bạn sẽ càng ít có khả năng thay đổi và rời bỏ bấy nhiêu.

Studies have shown that the larger the loss, the higher the sunk-cost bias is. In other words, the more you have already “invested,” the less likely you are to shift gears and walk away.3

Làm sao biết được khi nào nên rời bỏ. How to Know When To Walk Away

Có một lằn ranh rất mong manh giữa khi nào nên ở lại khi nào nên rời bỏ.

There’s a fine line between knowing when to stay the course and when to walk away.

Ví dụ, bạn có thể trải qua một giai đoạn khó khăn khá bình thường trong một mối quan hệ, nhưng không nhất thiết là lý do để bạn rời bỏ. Hoặc bạn có thể thử một sở thích mà bạn không 100% thích thú, nhưng rồi sau này lại thích nó một khi đã vượt qua được rào cản khó xử “Tôi không giỏi cái này lắm”

For example, you might go through a totally normal rough patch in a relationship, but this isn’t necessarily grounds for immediately leaving. Or you might try a hobby that you’re not 100% gung-ho about, but could end up loving it once you get past that awkward “I’m not very good at this” hurdle.

Trong những lúc như thế này, bạn cần ưu tiên suy nghĩ hợp lý. Nếu kết quả trong quá khứ mãi chưa đạt được, khả năng cao là tương lai cũng sẽ không.

In these moments, it’s important to prioritize rational thought. If past results haven’t paid off, then it’s like it won’t in the future either.

Ngoài ra, bạn cũng nên cân nhắc những điều dưới đây: Also, consider the following:

– Đầu ra kém: Nếu bạn liên tục gặp phải những kết quả không đâu mặc cho đã nỗ lực hết sức, hãy đánh giá lại.

Poor outcomes: If you’re repeatedly met with an unfulfilling outcome despite best efforts, re-evaluate.

– Chi phí cơ hội: Đâu sẽ là nơi tiền/năng lượng/thời gian của bạn đưa đến giá trị cao nhất? Bạn có thể được “hoàn lại” nhiều tài nguyên hơn ở những nơi khác so với nơi bạn đang ở không?

Opportunity cost: Where will your dollar/energy/time get the most value? Can you get more “return” on your resources by venturing elsewhere or staying the course?

– Sức khỏe tinh thần: Nếu một tình huống ảnh hưởng quá tiêu cực lên sức khỏe tình thần của bạn và tương lai trông cũng chẳng mấy sáng sủa, thì tốt nhất là đóng lại cánh cửa này.

Mental health: If a situation takes a negative toll on your mental well-being and the future doesn’t look bright, closing the door is best.

– Nhượng bộ sự tự tin: Nếu bạn đang ngày cảng cảm thấy bớt chắc chắn về tình huống, đây chính là dấu hiệu cho thấy bạn nên đóng lại cánh cửa này.

Compromised confidence: If you’re feeling less and less sure about the situation, this is an indicator that you may need to close the door.

Dấu hiệu cảnh báo cho tương lai hoặc hành vi tương lai tốt nhất chính là quá khứ. Nếu tới thời điểm này của mối quan hệ, sở thích, tình bạn, công việc, v.v… mà bạn vẫn chưa nhận được điều gì tích cực, thì khả năng cao là điều này cũng sẽ không xảy ra trong tương lai đâu.

The best predictor of the future or future behavior is the past. If until this point the relationships, hobby, friendship, job, etc. has not served you in any positive regard, it likely won’t in the future.

— Yalda Safai, MD, MPH

Làm sao để giảm thiểu bẫy chi phí chìm. How to Reduce the Sunk-Cost Fallacy

Bẫy chi phí chìm có thể đưa đến những quyết định sai lầm và mất mát đáng kể. Không may thay, cũng như những dạng thiên kiến khác, rất khó để ta tránh chúng. Một số chiến lược có thể giúp bạn hạn chế tác hại tiêu cực của nó bao gồm:

The sunk-cost fallacy can lead to poor decisions and significant losses. Unfortunately, like other types of cognitive biases, it isn’t always easy to avoid. Some strategies that might help limit it’s damaging effects include:

– Cân nhắc việc tiếp tục ở trong tình huống hiện tại có thể ảnh hưởng đến người khác thế nào: Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng nguy cơ gây hại cho người khác làm giảm bớt bẫy chi phí chìm. Nếu việc giữ nguyên tình trạng hiện tại có thể ảnh hưởng tiêu cực đến người khác, bạn sẽ dễ cân nhắc bỏ đi quyết định này và tiến đến một thứ khác.

Considering how staying the course might affect others: Researchers have found that the risk of harm to others reduces the sunk cost effect. If sticking with the status quo might negatively affect others, you’re more likely to abandon the decision and move on to something else.4

– Đánh giá suy nghĩ và cảm xúc của bạn: Một nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những người nào tập trung vào cảm nhận họ có về một tình huống sẽ dễ từ bỏ kế hoạch đang thất bại hơn, trong khi những người tập trung vào các cách cải thiện tình huống sẽ dễ bám trụ lại hơn.

Assess your thoughts and feelings: One study found that people who focused on how they felt and thought about the situation were more likely to give up on failing plans, while those who focused on ways to improve the situation were more likely to stick with it.5

Điều quan trọng nhất là, hãy hỏi bản thân, “Liệu mình có tiếp tục không nếu mình chưa hề đầu tư nhiều tài nguyên như vậy vào nó?” Nếu câu trả lời là không, thì đây là một dấu hiệu cho thấy bạn nên điều chỉnh các kế hoạch của mình. Hãy thiết lập mục tiêu rõ ràng và tập trung vào tương lai thay vì đắm chìm vào những lựa chọn trong quá khứ.

Most importantly, ask yourself, “Would I continue on this course if I hadn’t already invested the resources?” If the answer is no, it’s a sign you should adjust your plans. Set clear goals and focus on the future instead of dwelling on past choices.

Điều cần nhớ. Takeaways

Bẫy chi phí chìm có thể khá khó để nắm bắt. Để làm sáng tỏ những khoảnh khắc phức tạp khi ra quyết định, đừng đếm xỉa đến việc bạn đã đầu tư nhiều đến thế nào để điều này không làm ảnh hưởng đến bạn. Sau đó, hãy nhìn vào những dữ liệu hiện hữu.

Sunk cost fallacy can be tricky to wrap your head around. For more clarity in these complex decision-making moments, completely disregard how much you’ve already invested so that it doesn’t hold influence. Then, look at the facts.

Bạn có thỏa mãn không? Bạn đã từng liên tục đi vào ngõ cụt? Liệu có thể nào vẫn có lối ra tốt nếu bạn vẫn tiếp tục đầu tư tài nguyên và năng lượng vào đó? Lợi ích của việc rời bỏ và mở ra một cánh cửa mới là gì? Đây đều là những yếu tố nên được cân nhắc khi bạn đưa ra quyết định thay vì các chi phí chìm trước đây.

Are you satisfied? Have you repeatedly been met with dead ends? Is there still potential for a positive outcome if you continue investing your resources and energy? What are the benefits of walking away and opening a new door? These are the factors that should influence your decision rather than any previously sunk costs.

Tham khảo. Sources

National Institutes of Health. Sunk cost fallacy – How it affects career decision-making.

Tait V, Miller HL Jr. Loss aversion as a potential factor in the sunk-cost fallacy. Int J Psychol Res (Medellin). 2019;12(2):8-16. doi:10.21500/20112084.3951

Haita-Falah C. Sunk-cost fallacy and cognitive ability in individual decision-making. Journal of Economic Psychology. 2017;58:44-59. doi:10.1016/j.joep.2016.12.001

Hamzagic ZI, Derksen DG, Matsuba MK, Aßfalg A, Bernstein DM. Harm to others reduces the sunk-cost effect. Mem Cogn. 2021;49(3):544-556. doi:10.3758/s13421-020-01112-7

Strough J, Bruine de Bruin W, Parker AM, et al. What were they thinking? Reducing sunk-cost bias in a life-span sample. Psychol Aging. 2016;31(7):724-736. doi:10.1037/pag0000130

Nguồn: https://www.verywellmind.com/what-is-sunk-cost-fallacy-7106851

Như Trang.