Cách ta hình thành nhận thức về một người (How We Form Perceptions of Someone)

Bất cứ khi nào ta hình thành nhận thức về một ai đó, có khá nhiều quá trình giúp ta đưa ra quyết định nhanh chóng, từ đó ta định hướng được thế giới xã hội quanh ta. Nhìn người hay nhận định một người là thuật ngữ được sử dụng trong tâm lý học xã hội để mô tả quá trình tâm trí ta sử dụng để hình thành ấn tượng về người khác. Bao gồm không chỉ cách ta hình thành những ấn tượng này, mà còn là những kết luận khác nhau của ta về mọi người dựa trên những ấn tượng này.

Whenever we form a perception of someone, a number of processes allow us to make quick decisions that help us navigate our social worlds. Person perception is a term used in social psychology to describe the mental processes that we use to form impressions of other people. This includes not just how we form these impressions, but the different conclusions we make about other people based on our impressions.1

Nghĩ xem đã bao lần bạn đưa ra dạng phán xét này mỗi ngày. Khi bạn gặp một người đồng nghiệp mới, bạn bắt đầu hình thành ấn tượng đầu tiên về người này. Khi bạn đi đến cửa hàng tạp hóa sau giờ làm, bạn hình thành ấn tượng về người thu ngân, dù bạn biết rất ít về họ.

Consider how often you make this kind of judgment every day. When you meet with a new co-worker, you begin to develop an initial impression of this person. When you visit the grocery store after work, you form an impression of the cashier, even though you know very little about them.

Tổng quan. At a Glance

Có rất nhiều yếu tố, bao gồm chính tình huống, trải nghiệm trong quá khứ, mong đợi xã hội có thể ảnh hưởng lên nhận thức của bạn về một ai đó. Nhận thức về con người cho phép bạn đưa ra phán đoán và quyết định nhanh chóng nhưng lại có thể đưa đến thiên kiến hoặc lối tư duy khuôn mẫu trong nhận thức về mọi người.

Various factors, including the situation, past experiences, and societal expectations can influence our perception of someone. Person perception allows us to make snap judgments and decisions but can lead to biased or stereotyped perceptions of others.

Hãy cùng tìm hiểu cách ta nhận thức về mọi người và tác động của nó lên tương tác thường nhật.

Let’s take a closer look at how person perception works and its impact on our daily interactions.2

Cách ta hình thành nhận thức về một người. How We Form Perceptions of Somone

Rõ ràng là nhận thức về người là một quá trình rất chủ quan có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố. Các yếu tố có thể ảnh hưởng lên ấn tượng bạn hình thành về mọi người bao gồm:

Obviously, person perception is a very subjective process that can be affected by many variables. Factors that can influence the impressions you form of other people include:

– Các đặc điểm của người bạn đang quan sát. The characteristics of the person you are observing

– Bối cảnh của tình huống. The context of the situation

– Chính những đặc điểm tính cách cá nhân của bạn. Your own personal traits

– Trải nghiệm trong quá khứ. Your past experiences

– Các quy chuẩn xã hội và mong đợi về vai trò.Social Norms and Role Expectations

Con người ta thường hình thành ấn tượng về mọi người khá nhanh, chỉ với một vài thông tin ít ỏi. Chúng ta thường xuyên hình thành ấn tượng dựa trên vai trò và quy chuẩn xã hội ta mong thấy được từ họ.

People often form impressions of others very quickly, with only minimal information. We frequently base our impressions on the roles and social norms we expect from people.

Ví dụ, bạn có thể hình thành ấn tượng về một tài xế xe bus trong thành phố dựa trên việc bạn mong đợi một người với vài trò này sẽ hành xử thế nào, chúng ta chỉ cân nhắc những đặc trưng tính cách cá nhân sau khi đã hình thành ấn tượng đầu tiên này.

For example, you might form an impression of a city bus driver based on how you would anticipate a person in that role to behave, considering individual personality characteristics only after you have formed this initial impression.

Tín hiệu thực thể. Physical Cues

Tín hiệu thực thể có thể đóng một vai trò quan trọng. Nếu bạn thấy một người phụ nữ mặc vest nhìn có vẻ chuyên nghiệp, thì bạn có thể ngay lập tức cho rằng cô này đang làm việc trong bối cảnh trang trọng, có lẽ là ở một ngân hàng hoặc công ty luật.

Physical cues can also play an important role. If you see a woman dressed in a professional-looking suit, you might immediately assume that she works in a formal setting, perhaps at a law firm or bank.

Tính nổi bật. Salience

Tính nổi bật của thông tin ta tiếp nhận cũng rất quan trọng. Nhìn chung, chúng ta thường tập trung vào những điểm rõ ràng nhất thay vì chú tâm đến thông tin nền.

The salience of the information we perceive is also important. Generally, we tend to focus on the most obvious points rather than noting background information.

Một yếu tố nào đó càng mới hay rõ ràng, thì ta sẽ càng có khả năng chú trọng vào nó. Nếu bạn thấy một người phụ nữ mặc đồ vest may đo chuẩn chỉnh, tóc nhuộm hồng kiểu mohawk, bạn sẽ để ý nhiều hơn đến mái tóc lạ thường này hơn là bộ đồ có vẻ kinh doanh kia.

The more novel or obvious a factor is, the more likely we are to focus on it. If you see a woman dressed in a tailored suit with her hair styled in a bright pink mohawk, you are likely to pay more attention to her unusual hairstyle than her sensible business attire.

Phân loại xã hội ảnh hưởng thế nào lên nhận thức của ta về một người. How Social Categorization Affects Your Perception of Someone

Một trong những lối tắt tư duy ta sử dụng trong quá trình nhận thức con người là phân loại xã hội. Trong quá trình này, tâm trí chúng ta phân chia con người vào các nhóm khác nhau dựa theo những đặc điểm chung.

One of the mental shortcuts we use in person perception is social categorization. In this process, we mentally categorize people into different groups based on common characteristics.

Đôi lúc, quá trình này diễn ra có ý thức, nhưng hầu như quá trình phân loại xã hội này diễn ra một cách tự động trong vô thức. Phân loại xã hội phổ biến nhất là theo tuổi tác, giới tính, nghề nghiệp và chủng tộc.

Sometimes, this process occurs consciously, but for the most part, social categorizations happen automatically and unconsciously. The most common social categories are age, gender, occupation, and race.3

Những hố bẫy của phân loại xã hội. Pitfalls of Social Categorization

Cũng như nhiều dạng lối tắt tư duy khác, phân loại xã hội cũng có cả cái hay và cái dở. Theo hướng tích cực, phân loại xã hội giúp bạn đưa ra phán đoán nhanh. Thực tế thì bạn đơn giản là không đủ thời gian để tìm hiểu mọi người bạn tương tác.

As with many mental shortcuts, social categorization has positive and negative aspects.4 On the plus side, social categorization allows you to make rapid judgments. Realistically, you simply do not have time to get to know every person you come into contact with.

Phân loại xã hội giúp bạn đưa ra quyết định và hình thành mong đợi về cách mọi người ứng xử một cách nhanh chóng, từ đó giúp tập trung vào những thứ khác. Không may thay, điều này có thể cũng đưa đến lỗi sai, cũng như tư duy tập khuôn hay thậm chí là định kiến.

Social categorization allows you to make decisions and establish expectations of how people will behave quickly, allowing you to focus on other things. Unfortunately, this can also lead to errors, as well as to stereotyping or even prejudice.5

Hãy tưởng tượng bạn đang trên xe buýt. Còn hai chỗ ngồi trống. Một chỗ cạnh một người phụ nữ nhỏ con, lớn tuổi; chỗ còn lại ở cạnh một người đàn ông tướng tá vạm vỡ, mặt dữ dằn. Dựa trên ấn tượng tức thời, bạn ngồi cạnh người phụ nữ lớn tuổi, mà không may thay, lại là một kẻ móc túi kỹ năng thượng thừa.

Imagine that you are getting on a bus. There are only two seats available. One is next to a petite, elderly woman; the other is next to a burly, grim-faced man. Based on your immediate impression, you sit next to the elderly woman, who, unfortunately, turns out to be quite skilled at picking pockets.

Vì phân loại xã hội, bạn ngay lập tức nghĩ người phụ nữ là vô hại và người đàn ông là đáng sợ, từ đó dẫn đến ví bị móc mất. Mặc dù phân loại xã hội khá hữu ích, nhưng nó cũng có thể đưa đến những phán đoán sai lệch này.

Because of social categorization, you immediately judged the woman as harmless and the man as threatening, leading to the loss of your wallet. While social categorization can be useful at times, it can also lead to these kinds of misjudgments.

Thuyết nhân cách ngầm. Implicit Personality Theories

Thuyết tính cách ngầm là một nhóm các niềm tin và nhận định về quá trình mà một số đặc trưng tính cách nhất định liên hệ với những hành vi và tính cách khác. Một khi ta biết điều gì đó về một đặc điểm chính hoặc đặc trưng tính cách chính tạo nên cốt lõi tính cách của một người, ta sẽ mặc định rằng người này cũng sẽ có những đặc tính khác vốn có liên hệ với đặc trưng tính cách chủ đạo này.

An implicit personality theory is a collection of beliefs and assumptions about how certain traits are linked to other characteristics and behaviors. Once we know something about a cardinal trait or a primary trait that makes up the core of a person’s personality, we assume that the person also exhibits other traits commonly linked to that key characteristic.

Ví dụ, nếu bạn quan sát thấy một đồng nghiệp mới đang rất vui vẻ, bạn có thể ngay lập tức cho rằng họ cũng thân thiện, tử tế và hào phóng. Và cùng với phân loại xã hội, thuyết nhân cách ngầm cũng giúp con người ta đưa ra phán đoán nhanh nhưng cũng có thể đưa đến sai sót và tư duy rập khuôn.

For example, if you observe that a new co-worker is very happy, you might immediately assume that they are also friendly, kind, and generous. As with social categorization, implicit personality theories help people make judgments quickly but can also contribute to stereotyping and errors.6

Điều này có ý nghĩa thế nào? What This Means For You

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng lên nhận thức của chúng ta về ai đó, bao gồm hoàn cảnh, đặc tính cá nhân, tính cách của chúng ta và trải nghiệm trong quá khứ. Hai phương thức phổ biến có thể ảnh hưởng lên cách ta nhận thức về mọi người bao gồm phân loại xã hội và thuyết nhân cách ngầm.

There are many factors that affect our perceptions of someone, including the situation, individual characteristics, our personality traits, and our past experiences. Two common tactics that can influence how we perceive others include social categorization and our own implicit personality theories.

Nhận thức rõ hơn sự vận hành của những quá trình này và những điểm yếu của chúng có thể giúp ta đảm bảo đưa ra đánh giá chính xác (và công bằng) cho người khác.

Becoming more aware of how these processes work and their shortcomings can help ensure that you make accurate (and fair) assessments of others.

Tham khảo. Sources

Brooks JA, Freeman JB. Neuroimaging of person perception: A social-visual interface. Neurosci Lett. 2019;693:40-43. doi:10.1016/j.neulet.2017.12.046

Young AW, Bruce V. Understanding person perception. Br J Psychol. 2011;102(4):959-974. doi:10.1111/j.2044-8295.2011.02045.x

Stolier RM, Freeman JB. A neural mechanism of social categorization. J Neurosci. 2017;37(23):5711-5721. doi:10.1523/JNEUROSCI.3334-16.2017

Freeman JB, Johnson KL. More than meets the eye: Split-second social perception. Trends Cogn Sci (Regul Ed). 2016;20(5):362-374. doi:10.1016/j.tics.2016.03.003

Noguchi K, Kamada A, Shrira I. Cultural differences in the primacy effect for person perception. Int J Psychol. 2014;49(3):208-210. doi:10.1002/ijop.12019

Bargh JA, Chen M, Burrows L. Automaticity of social behavior: Direct effects of trait construct and stereotype-activation on action. J Pers Soc Psychol. 1996;71(2):230‐244. doi:10.1037//0022-3514.71.2.230

Nguồn: https://www.verywellmind.com/person-perception-2795900

Như Trang.