Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây tâm thần phân liệt (Causes and Risk Factors of Schizophrenia)

Nguyên nhân gây rối loạn tâm thần phân liệt vẫn chưa được tìm hiểu đầy đủ. Các nhà nghiên cứu vẫn chưa biết được chính xác cái gì khiến một số người hình thành chứng bệnh này. Cấu phần di truyền góp phần khá lớn vào tâm thần phân liệt. Tuy nhiên, chỉ gen thôi thì chưa đủ để lý giải bệnh lý này.

The causes of schizophrenia are not yet fully understood. Researchers do not yet know exactly what causes some people to develop schizophrenia. There is a very strong genetic component to schizophrenia.1 However, genes alone do not completely explain the illness.

Hầu hết các nhà khoa học đều tin rằng gen không trực tiếp gây ra tâm thần phân liệt nhưng thực sự có khiến một người dễ hình thành rối loạn này. Một số nhà khoa học đang nghiên cứu mọi yếu tố có thể góp phần khiến một người có gen đặc biệt khiến họ dễ mắc tâm thần phân liệt.

Most scientists believe that genes don’t cause schizophrenia directly but do make a person vulnerable to developing the disorder. Scientists are studying many possible factors that might cause a person with a genetic predisposition to develop schizophrenia.

Tổng quan. At a Glance

Mặc dù tâm thần phân liệt được cho là có sự góp phần mạnh từ gen, nhưng chỉ duy truyền thì không đủ để giải thích cặn kẽ người nào sẽ mắc và người nào không. Thay vào đó, chuyên gia tin rằng các yếu tố tương tác phức tạp với nhau đóng một vai trò lớn. Di truyền, môi trường, lối sống, tiền sử bệnh gia đình, và các tác động từ xã hội đều có liên quan. Hãy tiếp tục tìm hiểu thêm về các nguyên nhân gây tâm thần phân liệt và các yếu tố nguy cơ thể làm gia tăng nguy cơ xuất hiện bệnh lý này.

While schizophrenia is believed to have a strong genetic component, inheritence alone does not provide a full explanation for who develops this condition and who doesn’t. Instead, experts believe that it is a complex interplay of factors that play a part. Genetics, environment, lifestyle, family history, and social influences have all been implicated. Keep reading to learn more about the causes of schizophrenia and some of the factors that can elevate the risk of developing this condition.

Tâm thần phân liệt là gì? What Is Schizophrenia?

Tâm thần phân liệt là một bệnh lý của não bộ gây ra các triệu chứng đặc trưng nhất định, các trải nghiệm và hành vi bất thường. Ở mỗi người khác nhau, tâm thần phân liệt có thể xuất hiện nhiều nhóm triệu chứng khác nhau. Có thể quá trình diễn tiến bệnh cũng hơi khác nhau cho các nhóm triệu chứng riêng biệt này.

Schizophrenia is an illness of the brain that causes certain characteristic symptoms, abnormal experiences, and behaviors. For different people, schizophrenia can involve different clusters of symptoms. It is possible that slightly different disease processes are involved in these different clusters.2

Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu tin rằng tâm thần phân liệt là một bệnh lý đơn lẻ có thể có nhiều tác động khác nhau tùy vào vùng não trong não bị ảnh hưởng nhiều nhất. Trong ấn bản mới nhất của DSM, các nhóm phụ của tâm thần phân liệt đã bị loại bỏ.

However, many researchers believe that schizophrenia is a single disease that can have different effects depending on which brain regions are most affected.3 In the latest edition of the DSM, the subtypes of schizophrenia were removed.

Tiền sử bệnh gia đình và Di truyền. Family History and Genetics

Bằng chứng về khuynh hướng di truyền của tâm thần phân liệt là khá rõ ràng. Tần suất tâm thần phân liệt ghi nhận trong nhóm dân số chung ít hơn 1%. Mặc dù vậy, có quan hệ họ hàng với người mắc tâm thần phân liệt cũng làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh lý này ở bạn.

The evidence of a genetic predisposition to schizophrenia is highly apparent. The frequency of schizophrenia in the general population is slightly less than 1%. Being related to someone with schizophrenia, though, greatly increases your risk of developing schizophrenia.1

Liên hệ trong gia đình. Family Connections

Cũng như các bệnh lý y khoa và sức khỏe tâm thần khác, khuynh hướng di truyền đóng một vai trò quan trọng xác định xem một người có xuất hiện các triệu chứng của tâm thần phân liệt hay không. Số liệu ủng hộ quan điểm này khá mạnh. Ví dụ, các nghiên cứu trước đây cho rằng:

Just as with other medical and mental health conditions, genetic predisposition plays a role in whether someone will develop symptoms of schizophrenia. The numbers to support this are strong. For example, some older research has suggested that:

– Nếu bạn có anh chị em hoặc cha/mẹ mắc bệnh, khả năng mắc tâm thần phân liệt của bạn sẽ khoảng 10%. If your brother or sister or one parent has the illness, your chance of having schizophrenia is around 10%.

– Nếu cha hoặc mẹ mắc bệnh, khả năng bạn mắc tâm thần phân phân liệt sẽ tăng lên khoảng 13%. If one parent has the condition, it raises your chances of developing schizophrenia by about 13%.

– Nếu anh chị em song sinh của bạn mắc bệnh, bạn sẽ có khoảng 50% khả năng mắc bệnh. If your identical twin has the illness, you have a roughly 50% chance of developing schizophrenia.

– Nếu cả cha mẹ bạn đều mắc tâm thần phân liệt, khả năng bạn cũng mắc bệnh này là 40%. If both of your parents have schizophrenia, you have a 40% likelihood of developing the illness.4

Trong một bài phân tích tổng hợp năm 2020 phát hiện ra rằng những người có họ hàng thân thích mắc tâm thần phân liệt sẽ có nguy cơ cũng mắc bệnh lý này cao gấp 7 đến 8 lần so với những người không có liên hệ gần với người bệnh. Khả năng này thậm chí còn cao hơn với những người có hai họ hàng thân thiết mắc bệnh, khiến họ có nguy cơ mắc bệnh trong đời cao gấp 11 lần.

One 2020 meta-analysis found that people with a close relative with schizophrenia have a seven to eight times higher risk of developing the condition compared to people who don’t share a close connection. Chances were even higher for those with two close relatives with the condition, making them around 11 times more likely to develop schizophrenia during their lifetime.5

Chúng ta đều biết nguy cơ từ gia đình là do di truyền nhiều hơn là do môi trường sống trong gia đình, vì những tỷ lệ này đều giống nhau bất kể người bệnh được lớn lên trong gia đình ruột thịt hay không. Con của những người mắc tâm thần phân liệt thường xuyên bị bỏ lại để người khác nhận nuôi hơn vì cha mẹ đẻ không đủ sức khỏe để chăm sóc chúng.

We know these family risks are due to genetics rather than family environment, as these rates are the same whether a person is raised in the birth family or not. The children of people with schizophrenia are more frequently given up for adoption because their parents are too ill to care for them.

Tuy nhiên, chỉ mỗi di truyền thì gây ra tâm thần phân liệt được. Mà nếu có, thì những cặp song sinh có cùng mã gen đều sẽ phải có gần 100% nguy cơ mắc bệnh lý này.

However, genes alone don’t cause schizophrenia. If they did, then identical twins, who share virtually the same genetic code, would have closer to 100% risk for developing the condition.

Nghiên cứu về các cặp song sinh cho thấy di truyền chiếm khoảng 81% nguy cơ mắc tâm thần phân liệt. Các nghiên cứu khác ước tính khả năng di truyền của bệnh lý này ở khoảng 60% đến 80%.

Twin studies suggest that genetics account for 81% of the risk for schizophrenia.6 Other studies estimate that the heritability of schizophrenia is around 60% to 80%.7

Môi trường. Environment

Cũng như nhiều bệnh lý khác, một số yếu tố từ môi trường cũng có thể gây tâm thần phân liệt. Theo nghiên cứu trên các cặp song sinh có chung môi trường sống có liên đới với 11% nguy cơ mắc tâm thần phân liệt. Một số yếu tố nguy cơ từ môi trường có thể là:

As with many health conditions, certain environmental factors are also causes of schizophrenia. According to twin research, shared genetic environments were linked to 11% of the risk of developing schizophrenia.6 Some of the environmental risk factors can include:

Nhiễm Virus. Viral Infections

Việc nhiễm virus được chứng minh là yếu tố góp phần hình thành tâm thần phân liệt. Có nhiều đặc tính của virus có thể góp phần vào quá trình này. Ví dụ:

Exposure to viruses are found to be a contributing factor in the development of schizophrenia. There are a variety of traits of viruses that might make this possible. For example, viruses can:

– Tấn công các vùng trong não và giữ nguyên những vùng khác. Attack certain brain regions and leave others intact

– Thay đổi một số quá trình nhất định trong một tế bào não nhưng không giết chết nó. Alter certain processes within a brain cell without killing the cell

– Khiến một người nhiễm, sau đó tồn tại ẩn trong nhiều năm trước khi làm xuất hiện bệnh. Infect someone and then lay dormant for many years before causing illness8

– Gây ra các bất thường nhỏ trong cơ thể, biến chứng sinh sản, và vân tay thay đổi đôi khi cũng được phát hiện thấy ở người mắc tâm thần phân liệt. Cause minor physical abnormalities, birth complications, and altered fingerprint patterns sometimes found in people with schizophrenia

Tác động lên chất dẫn truyền thần kinh. Affect neurotransmitters

Ta cũng cần lưu ý rằng một số tác nhân chống loạn thần cũng đồng thời là tác nhân chống virus, điều này có thể cũng ủng hộ quan điểm cho rằng nhiễm virus đóng vai trò trong sự hình thành của các triệu chứng tâm thần phân liệt, đặc biệt là các triệu chứng loạn thần.

It is also important to note that some antipsychotic agents are also antiviral agents, which can also support the idea that viral infections can play a role in the development of schizophrenic symptoms, particularly psychotic symptoms.8

Virus Herpes. Herpes Viruses

Người mới mắc tâm thần phân liệt sẽ thường có kháng thể với hai dạng virus herpes trong máu, HSV (herpes simplex virus) và CMV (cytomegalovirus). Nghiên cứu cho rằng khi virus nhất định lâu nhiễm cho một người có bộ gen đặc biệt, thì người đó sẽ dễ mắc tâm thần phân liệt hơn.  

People who have recently developed schizophrenia very often have antibodies to two herpes viruses in their blood, HSV (herpes simplex virus) and CMV (cytomegalovirus). Studies suggest that when certain viruses infect someone with a particular set of genes, that person is more likely to develop schizophrenia.9

Các ảnh hưởng truyền nhiễm khác. Other Infectious Influences

Người mắc tâm thần phân liệt cũng dễ ghi nhận kháng thể với bệnh toxplasmosis gondii, một dạng ký sinh trùng do mèo là vật mang có thể lây nhiễm cho con người. Mặc dù dữ liệu vẫn còn nhập nhằng nhưng một số nghiên cứu đã cho rằng lớn lên cùng mèo có thể làm tăng nhẹ khả năng mắc tâm thần phân liệt và bệnh lý này phổ biến hơn ở những quốc gia và bang nơi con người ta nuôi mèo làm thú cưng.

People with schizophrenia also are more likely to show antibodies to toxoplasmosis gondii, a parasite carried by cats that can also infect humans.10 Although the data is mixed, some studies have suggested being raised around cats slightly raises a person’s likelihood of developing schizophrenia and that the illness is more common in countries and states where many people have cats as pets.

Học thuyết về bệnh truyền nhiễm trong tâm thần phân liệt là khá thú vị và tiềm năng. Vẫn còn quá sớm để biết chắc chắn liệu nghiên cứu về các thuyết này có thực sự tiết lộ nguyên nhân chủ yếu gây tâm thần phân liệt hay không, nhưng có thêm nhiều nghiên cứu sẽ rất hữu ích giúp đưa ra chẩn đoán và điều trị bệnh lý này trong tương lai.

Infectious disease theories of schizophrenia are very exciting and promising. It is too early to know if researching these theories will reveal a major cause of schizophrenia, but further study will go a long way toward informing future diagnosis and treatment of the condition.

Tiếp xúc với chất độc. Exposure to Toxins

Bị tiếp xúc với các chất độc được cho là đóng một vai trò trong sự hình thành của tâm thần phân liệt, ngay từ giai đoạn phát triển phôi. Các chất độc đã được nghiên cứu cho thấy có thể ảnh hưởng bao gồm chất có cồn và chì.

Being exposed to harmful toxins are suggested to play a role in the development of schizophrenia, even as early as during fetal development. Toxins that have been researched to show possible influence include alcohol and lead.

Chì. Lead

Tiếp xúc với chì đã được cho là một trong những nguyên nhân gây tâm thần phân liệt. Việc tiếp xúc với chì trong quá trình phát triển phôi được chứng minh là góp phần lớn lớn làm tăng khả năng xuất hiện tâm thần phân liệt và loạn thần. Chì có thể được tìm thấy trong những thứ như:

Lead exposure has also been implicated as one of the causes of schizophrenia. Exposure to lead during fetal develop has been shown to significantly influence the likelihood of the development of schizophrenia and psychosis.11 Lead can be found in things such as:

– Xăng. Gasoline

– Sơn. Paint

– Nước vòi. Tap water

– Đồ chơi cho trẻ. Children’s toys

Mặc dù nhiều biện pháp đã được tiến hành trong những năm gần đây để loại bỏ chì ra khỏi những thứ ta tiếp xúc hằng ngày, nhưng ta vẫn cần nhận ra rằng chì vẫn còn ở trong môi trường của chúng ta. Nếu một ngôi nhà được sơn bằng sơn chì trước năm 1978, nó có thể vẫn giải phóng chất độc này.

Although measures have been taken in recent years to remove lead from the things we come in contact with every day, it is important to be aware that lead can still be in our environment. If a home was painted with lead paint before 1978, it can still release this toxin.

Các yếu tố từ xã hội. Societal Factors

Vì nguyên nhân gây tâm thần phân liệt rất khó để xác định, nên nhiều nghiên cứu đã được đầu tư thực hiện để tìm hiểu các vấn đề xã hội có thể góp phần gây khởi phát rối loạn này ở một số người. Một số nguyên nhân tiềm ẩn từ xã hội có thể gây ra tâm thần phân liệt bao gồm các yếu tố dưới đây:

Because the causes of schizophrenia have been so difficult to define, much research has been devoted to investigating societal issues that could potentially contribute to the onset of the disorder in some people. Some of the potential social causes of schizophrenia include the following factors:

Sống trong một khu vực ô nhiễm. Living in a Populated Area

Người ta cho rằng sống trong một khu vực ô nhiễm cao có thể là yếu tố nguy cơ làm hình thành tâm thần phân liệt. Nghiên cứu đã chỉ ra người lớn lên trong khu vực thành thị sẽ dễ bị chẩn đoán mắc tâm thần phân liệt hơn người sống ở vùng thôn quê hoặc các khu vực hẻo lánh.

It has been suggested that living in a densely populated area can be a risk factor in the development of schizophrenia. Research has shown that people who grew up in metropolitan areas were more likely to be diagnosed with schizophrenia than those who lived in the country or rural areas.12

Bị đói trước khi được sinh ra. Prenatal Exposure to Hunger

Trẻ có mẹ trải qua nạn đói trong suốt ba tháng đầu thai kỳ được chứng minh là dễ mắc tâm thần phân liệt hơn.

The children of women experiencing famine during the first three months of their pregnancy have been shown to be more likely to develop schizophrenia.13

Môi trường sống trong gia đình. Family Environment

Lớn lên trong một gia đình có người mắc tâm thần phân liệt làm tăng đáng kể căng thẳng và khả năng xuất hiện ngược đãi và sang chấn, và con trẻ từ những gia đình này cũng sẽ dễ mắc bệnh lý này. Bị tiếp xúc với căng thẳng trong thời thơ ấu có thể châm ngòi khởi phát bệnh lý này ở người vốn có gen dễ mắc.

Being raised in a family with schizophrenia greatly increases the stress and likelihood of abuse and trauma, and children from these homes are more likely to develop the illness themselves.14 Exposure to stress in childhood may trigger the onset of the condition in people with a genetic predisposition to the condition.

Xác định tâm thần phân liệt ở trẻ. Identifying Schizophrenia in Children

Chắc chắn là ta có thể xem xét tiền sử bệnh của nhiều người mắc tâm thần phân liệt và phát hiện ra sang chấn trong quá khứ, nhưng nhiều người mắc tâm thần phân liệt lại đến từ những gia đình yêu thương và hỗ trợ. Một trong những bi kịch của tâm thần phân liệt là nhiều người có ý tốt lại đổ lỗi cho cha mẹ vốn đã đủ đau khổ vì bệnh tật mà đứa con yêu quý của họ mắc phải.

It is certainly possible to look in the history of many people with schizophrenia and find past trauma, but many more people with schizophrenia came from loving, supporting homes. One of the many tragedies of schizophrenia is that well-meaning people often assign blame to parents already heartbroken by the illness of their beloved child.

Ta cần nhận ra rằng bản thân nhưng yếu tố nguy cơ này không nêu ra được nguyên nhân của tâm thần phân liệt. Thay vào đó, các nhà khoa học đang tìm kiếm những sự khác biệt ẩn sâu trong các nhóm này để giải thích lý do tại sao họ lại xuất hiện những mức độ nguy cơ khác nhau.

It is important to realize that these risk factors do not, in themselves, indicate a cause of schizophrenia. Instead, scientists are looking for underlying differences among these groups of people that can explain why they experience different levels of risk.

Các yếu tố nguy cơ của cơ thể và não bộ. Brain and Body Risk Factors

Các học thuyết phát triển về tâm thần phân liệt cho rằng có thứ gì đó sai lệch xuất hiện trong quá trình phát triển não bộ. Sự phát triển của não bộ, từ giai đoạn sơ khai nhất của phôi, những năm thằng đầu đời đến thời vị thành niên, đều là một quá trình cực kỳ phức tạp. Có hàng triệu neuron được hình thành, di chuyển đến những vùng khác nhau để hình thành não bộ, và biệt hóa nhằm thực hiện các chức năng khác nhau.

Developmental theories of schizophrenia suggest that something goes wrong when the brain is developing.15 Brain development, from the earliest stage of fetal development, the early years of life and through adolescence, is an extremely complicated process. Millions of neurons are formed, migrate to different regions of the forming brain, and specialize to perform different functions.

“Cái gì đó” sai lệch có thể là nhiễm virus, mất cân bằng hormone, lỗi trong mã hóa gen, căng thẳng dinh dưỡng, hoặc một thứ gì đó khác. Thành tố thường gặp trong tất cả các thuyết phát triển chính là việc sự kiện nhân quả xuất hiện trong suốt quá trình phát triển của não.

The “something” that goes wrong might be a viral infection, a hormonal imbalance, an error in genetic encoding, a nutritional stress, or something else. The common element in all developmental theories is that the causal event occurs during the brain’s development.15

Ngay cả khi những nguyên nhân tiềm ẩn này có gốc rễ rất sớm từ giai đoạn phát triển đầu tiên, thì các triệu chứng tâm thần phân liệt thường xuất hiện cuối thời thanh thiếu niên hoặc đầu thời kỳ trưởng thành.

Even though these potential causes may be rooted in very early development, symptoms of schizophrenia typically emerge in late adolescence or early adulthood.

Gián đoạn đầu đời. Early Disruptions

Các học thuyết phát triển cho rằng sự gián đoạn sớm gây rối loạn cấu trúc não bộ. Dậy thì bắt đầu gây ra nhiều sự kiện lên thần kinh, bao gồm các chất có lập trình sẵn của nhiều tế bào thần kinh, và vào thời điểm đó, sự bất thường trở nên tối quan trọng.

Developmental theories suggest an early disruption causes the brain structure to be disorganized. The start of puberty brings a number of neurological events, including the programmed death of many brain cells, and at that time the abnormalities become critical.16

Các học thuyết về phát triển cho rằng có nhiều yếu tố nguy cơ gây mắc tâm thần phân liệt có liên quan đến các giai đoạn phát triển phôi thai then chốt, như: Developmental theories suggest there are a number of risk factors for schizophrenia related to critical periods in fetal development, such as:17

– Tâm thần phân liệt thường gặp hơn ở những người sinh vào mùa đông và mùa xuân. Schizophrenia is more common in winter and spring births.

– Trẻ có mẹ trải qua nạn đói trong ba tháng đầu của thai kỳ sẽ dễ xuất hiện tâm thần phân liệt. Children whose mothers experienced famine during the first trimester are more likely to develop schizophrenia.

– Biến chứng thai kỳ và sinh con làm tăng nguy cơ mắc tâm thần phân liệt. Pregnancy and birth complications increase the risk of developing schizophrenia.

Tuy nhiên, vẫn chưa có đủ bằng chứng cho thấy não bộ của người trưởng thành mắc tâm thần phân liệt bất ổn theo những cách thức mà nhóm học thuyết phát triển dự đoán. Ngoài ra, những học thuyết này đề cập thời điểm khởi phát tâm thần phân liệt nhưng chưa nhắc đến nguyên nhân gây xuất hiện nó.

However, there is not yet enough evidence that the brains of adults with schizophrenia are disorganized in the ways that developmental theories predict. Also, these theories address the when of schizophrenia’s origin, but not the cause itself.

Các chất hóa học thần kinh. Neurochemicals

Tâm thần phân liệt rõ ràng là có liên quan đến sự bất thường các chất hóa học trong não (chất hóa học thần kinh) giúp các tế bào não giao tiếp với nhau.

Schizophrenia clearly involves irregularities in the chemicals of the brain (neurochemicals) that allow brain cells to communicate with each other.

Chúng ta đều biết điều này vì việc dùng thuốc (như amphetamine hoặc PCP) tác động lên một số chất dẫn truyền thần kinh nhất định có thể gây ra các triệu chứng tương tự như tâm thần phân liệt. Ngoài ra, các thuốc chống loạn thần có tác dụng chặn hoạt động của chất dẫn truyền thần kinh dopamine cũng có thể giảm bớt các triệu chứng một cách hiệu quả.

We know this because influencing certain neurotransmitters with drugs (like amphetamine or PCP) can cause schizophrenia-like symptoms. Also, antipsychotic medications that block the action of the neurotransmitter dopamine can effectively reduce symptoms.

Trong thực tế, mất cân bằng dopamine đã từng được cho là nguyên nhân gây tâm thần phân liệt. Tuy nhiên, những tác nhân mới hơn (thuốc chống loạn thần thế hệ hai) như Abilify (aripiprazole), Rexulti (brexpiprazole) và Vraylar (cariprazine) đều vận hành mà không gây chặn dopamine.

In fact, dopamine imbalance was once thought to be a cause schizophrenia. However, some newer agents (second-generation antipsychotics), such as Abilify (aripiprazole), Rexulti (brezipiprazole), and Vraylar (cariprazine), work without blocking dopamine.

Cũng có nhiều loại thuốc được phát triển vốn có thể không ngắm vào đối kháng với thụ cảm thể dopamine. Các nghiên cứu hiện tại chỉ ra rằng sự bất thường trong các chất dẫn truyền thần kinh GABA và glutamate đều có liên đới làm xuất hiện tâm thần phân liệt.

There are also drugs being developed that may not target dopamine receptor antagonism. Current research indicates that abnormalities in the neurotransmitters GABA and glutamate are involved in the cause of schizophrenia.18

Cái khó của các học thuyết về chất hóa học thần kinh là hầu hết mọi quá trình diễn ra trong não bộ đều có thể ảnh hưởng lên nồng độ các các chất dẫn truyền thần kinh, và các chất dẫn truyền thân kinh (ít nhất là 100 chất) đều tương tác với nhau.

The difficulty of neurochemical theories is that most brain processes can affect neurotransmitter levels, and neurotransmitters (of which there are at least 100) all interact with one another.

Khi chúng ta nói rằng một chất dẫn truyền thần kinh nhất định hoặc chất khác gây ra tâm thần phân liệt, thì chúng ta đang dựa trên tuyên bố về một khung tranh đơn giản cho một chuyển động vừa lâu dài vừa phức tạp mà không thể nhìn thấy các “khung” khác cũng đưa đến thay đổi mà ta đang nhìn thấy.

When we say that one particular neurotransmitter or another is causing schizophrenia, we are basing that claim on a single frame of a very long and complicated motion picture without being able to see the frames that led up to the change we’re observing.

Điều trị y khoa cho tâm thần phân liệt ngày nay dựa chủ yếu vào điều tiết nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh, và vì vậy các nghiên cứu trong lĩnh vực này là cực kỳ thiết yếu giúp phát triển thêm nhiều hình thức điều trị hiệu quả hơn.

The medical treatment of schizophrenia today relies almost entirely upon regulating levels of neurotransmitters, and so research in this area is vital to developing more effective treatments.

Các yếu tố về lối sống. Lifestyle Factors

Mặc dù một số yếu tố nhất định về lối sống có liên quan đến tâm thần phân liệt nhưng sự liên kết mang tính tương quan hơn là nhân quả.

While certain lifestyle factors may seem to be associated with schizophrenia, the connections are more correlational than causal.

Căng thẳng. Stress

Căng thẳng tâm lý tác động lên cơ thể bạn và là nguyên nhân hoặc yếu tố góp phần gây ra các rối loạn tâm thần, bao gồm cả căng thẳng sau sang chấn. Căng thẳng tâm lý cũng làm trầm trọng các rối loạn như cao huyết áp và bệnh tim.

Psychological stress has physiological effects and is implicated in causing or contributing to psychiatric disorders, including post-traumatic stress disorder. Psychological stress also aggravates disorders like high blood pressure and heart disease.

Có một số dạng căng thẳng tâm lý, như sang chấn hậu chiến, thiên tai, hoặc bị giam trong các trại tập trung, đều chưa được chứng minh là gây ra tâm thần phân liệt.

Certain types of psychological stress, namely traumas in the aftermath of war, natural disaster, or concentration camp imprisonment, have not been shown to cause schizophrenia.19

Khẳng định này nghe khá lạ lẫm với nhiều người tìm hiểu về tâm thần phân liệt. Làm sao như vậy được? Một mặt, tâm thần phân liệt không hiện hữu phổ biến sau các dạng sang chấn này.

This statement doesn’t make sense to many people familiar with schizophrenia. How can it be true? For one thing, schizophrenia does not become more common after these types of traumas.

Tuy nhiên, một vài nghiên cứu thực sự có cho thấy nguy cơ mắc tâm thần phân liệt gia tăng ở những người có gặp phải các rối loạn căng thẳng sang chấn, đặc biệt là nếu những sự kiện châm ngòi xuất hiện trong những năm đầu đời và/hoặc lặp đi lặp lại, như trong các vụ ngược đãi tình dục.

However, some research does show an increased risk of developing schizophrenia for individuals who experience traumatic stress disorders, especially if triggering incidents occurred early on in life and/or repeatedly, as in cases of sexual abuse.20

Căng thẳng cũng đóng vai trò cực lớn trong kiểm soát bệnh lý này. Người mắc tâm thần phân liệt sẽ rất nhạy cảm với căng thẳng và thay đổi. Bản thân căng thẳng tâm lý chưa đủ để châm ngòi một đợt tâm thần phân liệt. Việc hình thành và duy trì một chu kỳ chính là một trong những khía cạnh quan trọng nhất tránh tái phát bệnh.

Stress also plays a significant role in the control of the illness. People with schizophrenia become very sensitive to stress and change. Psychological stress alone can be enough to trigger an episode. Developing and maintaining a routine is one of the most important aspects of avoiding relapse.

Các sự kiện làm thay đổi cuộc sống. Life-Changing Events

Đời sống của chúng ta cũng đầy những mất mát theo thời gian đưa đến đợt loạn thần đầu tiên. Tuy nhiên, những mất mát này (trong mối quan hệ, công việc, trường học, tai nạn, v.v…) đều là kết quả của các triệu chứng khởi phát sớm, bao gồm hoài nghi, rối loạn trí nhớ, co rụt, và mất động lực.

People’s lives are often filled with loss during the time leading up to a first psychotic episode. However, those losses (like relationships, jobs, school, accidents, etc.) are often the result of early-onset symptoms, including suspicion, memory disturbance, withdrawal, and loss of motivation.

Về cơ bản, tâm thần phân liệt xuất hiện đã lâu mà chưa được chẩn đoán có thể là nguyên nhân gây ra nhiều sự kiện làm thay đổi đời sống theo cách bạn không mong muốn.

Essentially, previously undiagnosed schizophrenia can be the cause of many life-changing events and not the other way around.

Điều cần nhớ. Keep in Mind

Nguyên nhân gây tâm thần phân liệt được cho là nặng về di truyền, những ta cần nhớ rằng các yếu tố khác cũng đóng vai trò nhất định. Có họ hàng thân thiết nhiễm cũng có thể làm tăng khả năng mắc bệnh lý này, nhưng không đảm bảo chắc chắn bạn sẽ mắc.

The causes of schizophrenia are thought to be heavily tied to genetics, but it is important to remember that other factors also play a role. Having a close relative might increase your risk of developing this condition, but it is not a guarantee that you will have schizophrenia.

Sớm nhận ra các triệu chứng của bệnh lý này có thể giúp bạn cảnh giác và đảm bảo mình tìm kiếm hỗ trợ điều trị càng sớm càng tốt, điều này có thể đưa đến đầu ra điều trị hiệu quả và giúp cải thiện tình trạng bệnh. Nếu bạn nghi ngờ mình hay người thân có các triệu chứng của tâm thần phân liệt, hãy trao đổi với bác sĩ để được đánh giá thêm và điều trị.

Being aware of the early symptoms of the condition can help you stay alert and ensure that you seek treatment as soon as possible, which can lead to better outcomes and help improve the course of the illness. If you suspect that you or a loved one are experiencing symptoms of schizophrenia, talk to your doctor for further evaluation and treatment.

Tham khảo. Sources

Moore S, Kelleher E, Corvin A. The shock of the new: progress in schizophrenia genomics. Curr Genomics. 2011;12(7):516–524. doi:10.2174/138920211797904089

Jablensky A. The diagnostic concept of schizophrenia: its history, evolution, and future prospects. Dialogues Clin Neurosci. 2010;12(3):271–287.

Silveira C, Marques-teixeira J, De bastos-leite AJ. More than one century of schizophrenia: an evolving perspective. J Nerv Ment Dis. 2012;200(12):1054-7. doi:10.1097/NMD.0b013e318275d249

Mattejat F, Remschmidt H. The children of mentally ill parents. Dtsch Arztebl Int. 2008;105(23):413–418. doi:10.3238/arztebl.2008.0413

Le L, R K, B M, Mj G. Risk of schizophrenia in relatives of individuals affected by schizophrenia: A meta-analysis. Psychiatry Research. 2020;286:112852. doi:10.1016/j.psychres.2020.112852

Henriksen MG, Nordgaard J, Jansson LB. Genetics of schizophrenia: Overview of methods, findings and limitations. Front Hum Neurosci. 2017;11:322. doi:10.3389/fnhum.2017.00322

Zhan N, Sham PC, So HC, Lui SSY. The genetic basis of onset age in schizophrenia: evidence and models. Front Genet. 2023;14:1163361. doi:10.3389/fgene.2023.1163361

van den Pol AN. Viral infection leading to brain dysfunction: more prevalent than appreciated?. Neuron. 2009;64(1):17–20. doi:10.1016/j.neuron.2009.09.023

Deshpande SN, Nimgaonkar VL. Exploring the associations of herpes simplex virus infection and cognitive dysfunction in schizophrenia: Studies in India. Indian J Psychiatry. 2018;60(4):393-397. doi:10.4103/psychiatry.IndianJPsychiatry_381_18

Galván-Ramírez ML, Navarro Machuca G, Covarrubias Castillo SA, et al. Toxoplasmosis is more frequent in schizophrenia patients than in the general population in Mexico and is not associated with more severe course of schizophrenia measured with the Brief Psychiatric Rating Scale. Pathogens. 2021;10(7):820. doi:10.3390/pathogens10070820

Modabbernia A, Velthorst E, Gennings C, et al. Early-life metal exposure and schizophrenia: A proof-of-concept study using novel tooth-matrix biomarkers. Eur Psychiatry. 2016;36:1–6. doi:10.1016/j.eurpsy.2016.03.006

Colodro-Conde L, Couvy-Duchesne B, Whitfield JB, et al. Association between population density and genetic risk for schizophrenia. JAMA Psychiatry. 2018;75(9):901–910. doi:10.1001/jamapsychiatry.2018.1581

Dana K, Finik J, Koenig S, et al. Prenatal exposure to famine and risk for development of psychopathology in adulthood: A meta-analysis. J Psychiatry Psychiatr Disord. 2019;3(5):227-240. doi:10.26502/jppd.2572-519X0077

Popovic D, Schmitt A, Kaurani L, et al. Childhood trauma in schizophrenia: Current findings and research perspectives. Front Neurosci. 2019;13:274. doi:10.3389/fnins.2019.00274

Selemon LD, Zecevic N. Schizophrenia: a tale of two critical periods for prefrontal cortical development. Transl Psychiatry. 2015;5(8):e623. doi:10.1038/tp.2015.115

Cai J, Wei W, Zhao L, et al. Abnormal brain structure morphology in early-onset schizophrenia. Front Psychiatry. 2022;13:925204. doi:10.3389/fpsyt.2022.925204

Jenkins TA. Perinatal complications and schizophrenia: involvement of the immune system. Front Neurosci. 2013;7:110. doi:10.3389/fnins.2013.00110

Chen T, Wang Y, Zhang J, et al. Abnormal concentration of GABA and glutamate in the prefrontal cortex in schizophrenia.-An in vivo 1H-MRS study. Shanghai Arch Psychiatry. 2017;29(5):277-286. doi:10.11919/j.issn.1002-0829.217004

Barak Y & Szor H. Lifelong posttraumatic stress disorder: evidence from aging Holocaust survivors. Dialogues in Clin Neurosci. 2000;2(1):57-62.

Center for Substance Abuse Treatment (US). Chapter 3, Understanding the Impact of Trauma. In: Trauma-Informed Care in Behavioral Health Services.

Nguồn: https://www.verywellmind.com/what-causes-schizophrenia-2953136

Như Trang.