Ảo tượng chọn lựa (The Illusion Of Choice)

Ảo tưởng chọn lựa là một thiên kiến nhận thức khiến ta tin rằng ta kiểm soát cuộc sống nhiều hơn thực tế.

The illusion of choice is a cognitive bias that causes people to believe they have more control over their lives than they actually do.

Ảo tưởng chọn lựa thường được sử dụng trong quảng cáo và tiếp thị để khiến con người ta cảm thấy khách hàng kiểm soát quyết định mua sắm của mình.


Nguồn: Frank Sonnenberg Online
The illusion of choice is often used in advertising and marketing to make people feel like they are in control of their purchase decisions.

Trong thực tế, ảo tưởng chọn lựa là một cảm nhận sai lệch về năng lực kiểm soát khiến ta có những quyết định không tối ưu.

In reality, the illusion of choice is a false sense of control that can lead to suboptimal decision-making.

Lịch sử thuật ngữ. History of the Illusion of Choice

Ảo tưởng chọn lựa là một khái niệm tương đối mới. Thuật ngữ này được nhắc đến lần đầu tiên bởi triết gia và nhà tâm lý học người Mỹ William James trong bài giảng “The Will to Believe” xuất bản lần đầu năm 1896.

The illusion of choice is a relatively new concept. The term was first alluded to by American philosopher and psychologist William James in his lecture “The Will to Believe” first published in 1896.1

Trong bài luận này, James cho rằng chọn lựa có thể bị ép buộc hoặc né tránh, và rằng “tất cả mọi tình thế tiến thoái lưỡng nan đều dựa vào một sự phân tách logic, và không có quyền không chọn cũng là một dạng ép buộc.”

In the essay, James argues that choices can be forced or avoidable, and that “every dilemma based on a complete logical disjunction, with no possibility of not choosing, is an option of this forced kind.”

Ảo tưởng chọn lựa kể từ đó đã được nhắc đến trong lĩnh vực tâm lý học. Trong một bài báo xuất bản năm 2000, nhóm các nhà tâm lý học Sheena Iyengar và Mark Lepper đã phát hiện ra rằng con người ta sẽ dễ mua đồ hơn khi họ được cho ít sự lựa chọn hơn.

The illusion of choice has since also been alluded to in the field of psychology. In a seminal paper published in 2000, psychologists Sheena Iyengar and Mark Lepper found that people are more likely to purchase products when they are given fewer choices.2

Hơn nữa, các nhà nghiên cứu cũng phát hiện thấy rằng con người ta dễ hài lòng với những món hàng mình mua hơn khi được cho ít lựa chọn hơn. Phát hiện này sau đó được biết đến với tên gọi “nghịch lý chọn lựa”.

Furthermore, the researchers also found that people were more satisfied with their purchases if they had been given fewer choices. This finding has come to be known as the “paradox of choice.”

Nguồn: Yale Insights – Yale Uni

Các dấu hiệu đưa ra quyết định có vấn đề có liên quan đến Ảo tượng chọn lựa. Signs of Problematic Decision-Making Related to the Illusion of Choice

Có một số dấu hiệu cho thấy bạn đang gặp vấn đề khi đưa ra quyết định, có liên quan đến ảo tưởng chọn lựa:

There are a few signs that you may be experiencing problematic decision making related to the illusion of choice:

– Bạn thấy mình phải đưa ra quyết định hoàn hảo nhất. You feel like you have to make the perfect decision

– Bạn khổ sở với mọi quyết định, dù lớn hay nhỏ. You agonize over every decision, big or small

– Bạn cảm thấy mình bị giới hạn số lựa chọn. You feel like you have an unlimited number of options

– Bạn cảm thấy mình “đơ” trước những lựa chọn của mình. You feel paralyzed by your choices

– Bạn thường xuyên nghi ngờ quyết định của mình. You frequently second-guess your decisions

Các dạng Ảo tưởng chọn lựa. Types of the Illusion of Choice

Có hai dạng ảo tưởng chọn lựa: There are two main types of the illusion of choice:

– Cảm giác kiểm soát không có thật: Là khi con người ta tin rằng mình có sự kiểm soát tốt hơn với cuộc sống trong khi thực tế không như vậy. Điều này có thể khiến ta ra quyết định kém hiệu quả khi ta chọn những lựa chọn không phù hợp và không mang lại lợi ích lớn nhất cho chúng ta.

The false sense of control type: The false sense of control type is when people believe they have more control over their lives than they actually do. This can lead to suboptimal decision-making as people may choose options that are not in their best interests.

– Nghịch lý chọn lựa: Là khi con người ta được cho quá nhiều lựa chọn và điều này khiến họ bớt hài lòng hơn với quyết định của mình. Thường xảy ra khi con người ta bị “dội” bởi nhiều sự lựa chọn và không thể giới hạn lại những lựa chọn của mình.

The paradox of choice3 type: The paradox of choice type is when people are given too many choices and this leads to them feeling less satisfied with their decision. This often happens when people are bombarded with choices and cannot narrow down their options.

Ứng dụng thực tế của Ảo tưởng chọn lựa. Practical Applications of the Illusion of Choice

Ảo tưởng chọn lựa thường được sử dụng trong quảng cáo và tiếp thị nhằm khiến mọi người cảm thấy họ có quyền kiểm soát quyết định mua sắm của bản thân. Những kỹ thuật tương tự cũng có thể được áp dụng trong các chiến dịch chính trị để khiến người bầu cử cảm thấy tự tin hơn với lựa chọn bầu cho bên nào.

The illusion of choice is often used in advertising and marketing to make people feel like they are in control of their purchase decisions. The same techniques may be applied in political campaigns to make voters feel more confident in their choice of who to vote for.

Trong thực tế, ảo tưởng chọn lựa là một cảm giác kiểm soát không có thật, vốn có thể khiến bạn ra quyết định dựa trên thông tin thiếu đầy đủ. Một ví dụ nổi tiếng về tình trạng này là phim tài liệu “the Great Hack” chiếu trên Netflix. Bộ phim đi sâu tìm hiểu quá trình công ty dữ liệu Cambridge Analytica sử dụng ảo tưởng chọn lựa để thao túng ý kiến của mọi người trong suốt cuộc bầu cử Tổng thống Hoa Kỳ năm 2016.

In reality, the illusion of choice is a false sense of control that can lead to making decisions based on incomplete information. A famous example of this is the Netflix documentary “The Great Hack.”4 The film explores how the data company Cambridge Analytica used the illusion of choice to manipulate people’s opinions during the 2016 U.S. presidential election.

Trong bộ phim, người ta tiết lộ rằng Cambridge Analytica sử dụng dữ liệu từ Facebook để tạo ra những đoạn quảng cáo có chủ đích cho người dùng dựa trên hồ sơ cá nhân của họ. Những đoạn quảng cáo này đượcdùng để thu hút nỗi sợ hãi và thiên kiến của mọi người, từ đó xoay chuyển ý kiến của họ về các ứng viên tranh cử.

In the film, it is revealed that Cambridge Analytica used data from Facebook to create targeted ads for users based on their profiles. The ads were designed to appeal to people’s fears and biases in order to sway their opinions on political candidates.

Nguồn: Elite Mindset

Các công ty giới thiệu “Dùng thử miễn phí.” Companies That Offer Free Trials

Ảo tưởng chọn lựa có thể được sử dụng để thao túng con người ta ra quyết định. Ví dụ, một công ty có thể tung ra gói “dùng thử miễn phí’ vốn tự động kết nạp khách hàng vào chế độ đăng ký nếu họ không hủy gói dùng thử này trong thời gian nó còn hạn.

The illusion of choice can also be used to manipulate people into making decisions. For example, a company may offer a “free trial” that automatically enrolls the customer in a subscription if they do not cancel within the trial period.

Khách hàng có thể tin là mình kiểm soát được quyết định đăng ký theo dõi, nhưng thực tế, họ đang bị tác động bởi những động thái từ phía công ty.

The customer may believe they are in control of their decision to subscribe, but in reality, they are being influenced by the actions of the company.

Tác động của ảo tưởng chọn lựa. Impact of the Illusion of Choice

Ảo tượng chọn lựa có thể tác động đáng kể lên đời sống của chúng ta. Nó có thể đưa đến những quyết định sai lầm, cũng như cảm giác căng thẳng và bực dọc.

The illusion of choice can have a significant impact on people’s lives. It can lead to poorer decision-making, as well as feelings of stress and frustration.

Ảo tưởng chọn lựa có thể cũng được sử dụng để thao túng con người ta đưa ra những quyết định không phù hợp nhất với họ. Ví dụ, một công ty có thể sử dụng chiến dịch email marketing để gây áp lực lên mọi người khiến họ phải mua một sản phẩm. Chiến dịch có thể đưa ra giảm giá trong “thời gian có hạn” vốn sẽ hết hạn rất sớm, hoặc để đồng hồ đếm ngược làm tăng cảm giác gấp rút.

The illusion of choice can also be used to manipulate people into making decisions that are not in their best interests. For example, a company may use an email marketing campaign to pressure people into buying a product. The campaign may offer a “limited time only” discount that expires soon, or it may show a countdown timer that creates a sense of urgency.

Điều này có thể khiến người tiêu dùng mua một món hàng mà họ không cần, hoặc trả thêm nhiều tiền hơn cho một món hàng mà bình thường nếu có thời gian, họ sẽ không quyết định vậy.

This may cause a consumer to purchase an item they do not need, or to pay more for an item than they would if they had more time to make a decision.

Nguồn: Payoneer Blog

Gợi ý giúp cải thiện kỹ năng ra quyết định. Tips to Improve Decision Making

Nếu bạn thấy bản thân mình bị choáng ngợp bởi nhiều lựa chọn trong cuộc sống, có một số điều bạn có thể làm để kiểm soát tốt hơn các cảm giác này:

If you find yourself feeling overwhelmed by choices in your life, there are a few things you can do to help manage these feelings:

– Xác định mục tiêu: Xác định mục tiêu có thể giúp bạn giới hạn lại những chọn lựa và khiến bạn dễ quyết định cái nào là tốt nhất với bạn hơn.

Define your goals. Defining your goals can help you narrow down your choices and make it easier to decide what is best for you.

– Đơn giản hóa các lựa chọn. Việc đơn giản hóa các lựa chọn có thể giúp bạn cảm thấy bớt ngợp hơn bởi những lựa chọn trước mắt bạn.

Simplify your options. Simplifying your options can also help you feel less overwhelmed by the choices in front of you.

– Lên một danh sách lợi và hại. Lên một danh sách những điều lợi và hại có thể giúp bạn đánh giá những lựa chọn và đưa ra quyết định hoàn chỉnh hơn.

Make a list of pros and cons. Making a list of pros and cons can help you evaluate your options and make a more informed decision.

– Lấy ý kiến từ người khác: Thu nhận thêm ý kiến từ mọi người có thể cho bạn một góc nhìn khác về các lựa chọn và giúp bạn đưa ra quyết định đúng đắn hơn.

Get input from others. Getting input from others can give you a different perspective on your choices and help you make a more informed decision.

– Tin vào linh cảm: Tin vào linh cảm có thể rất hữu ích khi bạn cảm thấy choáng ngợp bởi nhiều sự lựa chọn. Đôi khi, quyết định tốt nhất chính là cái khiến bạn cảm thấy đúng.

Trust your gut. Trusting your gut can also be helpful when you are feeling overwhelmed by choices. Sometimes, the best decision is the one that feels right for you.

– Kiểm soát những thiên kiến trong bạn: Hãy nhận thức rõ những thiên kiến và khuynh hướng nhận thức trong bạn khi đưa ra quyết định. Thiên kiến có thể khiến bạn ra những quyết định kém.

Manage your biases. Be aware of your own biases and tendencies when making decisions. Biases can lead you to make poor decisions.

– Đừng hấp tấp: hãy dành thời gian cân nhắc tất cả những lựa chọn trước khi ra quyết định. Hấp tấp đưa ra quyết định có thể khiến bạn hối hận về sau.

Don’t rush. Take time to consider all of your options before making a decision. Rushing into a decision can lead to regret later on.

– Cân nhắc nguy cơ: Hãy nhận thức rõ những nguy cơ và cái giá tiềm ẩn bạn phải trả cho những chọn lựa của bạn.

Weigh the risks. Be aware of the potential risks and costs associated with your choices.

Ví dụ về ảo tưởng chọn lựa. Examples of the Illusion of Choice

Hãy cùng tìm hiểu một số ví dụ về ảo tưởng chọn lựa. Let’s take a look at some examples of the illusion of choice.

Ràng buộc kép. Double Bind

Ảo tưởng chọn lựa có thể được tạo ra do sự ràng buộc hai mặt (hay ràng buộc kép) trong tâm lý học. Ràng buộc kép, được mô tả lần đầu tiên ở Bateson năm 1956, xuất hiện khi một người nhận được một thông điệp mâu thuẫn.

The illusion of choice can be created by a double bind in psychology. A double bind, first described by Bateson in 1956, is when someone receives a contradictory message.5

Nguồn: Gödel’s

Ví dụ, một người yêu cầu bạn “thoải mái tùy biến hơn đi”. Tuy nhiên, nếu bạn tùy biến hơn, thì cũng chỉ vì bạn đang làm theo một mệnh lệnh, và bản thân điều này đã không còn mang tính tùy biến tự do nữa rồi. Ràng buộc kép tạo ra một ảo tưởng chọn lựa vì nó khiến bạn thấy mình quyết định kiểu gì cũng sẽ không đúng.

For example, someone may tell you to “be more spontaneous.” However, if you choose to be more spontaneous, it’s only because you are following an order, which by definition isn’t spontaneous. The double bind creates an illusion of choice because it feels as though whatever decision you make is wrong.

“Tiến thoái lưỡng nan” không có thật. False Dilemma

Ảo tưởng chọn lựa có thể được tạo ra bởi sự phân đôi sai lệch hoặc tiến thoái lưỡng nan không có thật. Phân đôi sai lệch diễn ra khi một người được cho 2 lựa chọn và họ cảm thấy đây là những lựa chọn khả thi duy nhất, trong khi thực tế thì có nhiều hơn hai lựa chọn này.

The illusion of choice can also be created by a false dichotomy or false dilemma.6 A false dichotomy is when someone presents two options as if they are the only possibilities when in reality there are other options.

Ví dụ, ai đó nói với bạn một câu khá quen “Mày chỉ có thể cùng phe hoặc đối nghịch với tụi tao.” Điều này tạo ra một ảo tưởng chọn lựa vì nó khiến bạn cảm thấy mình chỉ có 2 lựa chọn trong khi thực tế vẫn còn có nhiều lựa chọn khác.

For example, you may be told the familiar phrase “you’re either with us or against us.” This creates an illusion of choice because it makes it seem like there are only two options when there are really many more.

Ảo tượng chọn lựa và Chủ nghĩa tư bản. Illusion of Choice and Capitalism

Ảo tưởng chọn lựa đôi khi được sử dụng bởi giới kinh doanh và các tập đoàn để bóc lột người tiêu dùng. Trong hệ thống tư bản, các công ty và tập đoàn bị lợi nhuận thôi thúc sẽ sử dụng nhiều phương pháp để tăng lợi nhuận.

The illusion of choice is sometimes used by businesses and corporations to exploit consumers. In a capitalist system, businesses and corporations are motivated by profit and will employ a variety of methods to increase their profits.

Điều này có thể là tạo ra ảo tưởng chọn lựa để khiến con người ta tin rằng mình có quyền kiểm soát quyết định mua sắm trong khi thực tế thì không phải.

This can include creating the illusion of choice to make people believe they have more control over their purchase decisions than they actually do.

Ảo tượng chọn lựa cũng được sử dụng để ngăn cản con người ta thách thức thay đổi hiện trạng. Nếu ta tin rằng mình có nhiều lựa chọn, ta sẽ ít khi nào tự vấn hệ thống đã đưa cho ta những lựa chọn này.

The illusion of choice is also used to keep people from challenging the status quo. If people believe they have choices, then they are less likely to question the system that gives them those choices.

Điều này tạo ra cảm giác tự do và dân chủ không có thực, sau cùng cũng chỉ để làm lợi cho tầng lớp thống trị, đánh đổi bằng quyền lợi của giai cấp lao động.

This creates a false sense of freedom and democracy that ultimately benefits the ruling class at the expense of the working class.

Nguồn: American Economic Liberties Project

Kết luận. Bottom lines

Ảo tưởng chọn lựa có thể là một công cụ mạnh mẽ giúp thao túng và kiểm soát người khác. Bạn cần nhận thức rõ những thiên kiến và khuynh hướng của chính mình khi đưa ra quyết định. Hãy dành thời gian để cân nhắc tất cả những lựa chọn và cái giá có liên quan đến lựa chọn của mình. Hãy tìm kiếm nhiều ý kiến khác nhau trước khi đưa ra quyết định cuối cùng. Sau cùng, hãy tin vào trực giác và linh cảm của mình khi đưa ra quyết định. Nếu bạn khó đưa ra quyết định, bạn có thể cân nhắc trao đổi với trị liệu viên.

The illusion of choice can be a powerful tool to manipulate and control people. It is important to be aware of your own biases and tendencies when making decisions. Take time to consider all of your options before making a decision. Be aware of the potential risks and costs associated with your choices. Seek out multiple opinions before making a final decision. Finally, trust your intuition and gut feelings when making decisions. If you’re having trouble making decisions, it may be helpful to speak to a therapist.

Tham khảo. Sources

Williams J. The Will to Believe.

Iyengar SS, Lepper MR. When choice is demotivating: can one desire too much of a good thing?. J Pers Soc Psychol. 2000;79(6):995-1006. doi:10.1037//0022-3514.79.6.995

Markus HR, Schwartz B. Does Choice Mean Freedom and Well‐Being? J Cons Res. 2010;37(2):344–355. https://doi.org/10.1086/651242

CNN Entertainment. ‘The Great Hack’ dissects Cambridge Analytica and the rise of big data.

Bateson G, Jackson DD, Haley J, Weakland, J. Toward a theory of schizophrenia. Beh Sci. 1956;1:251–264.

Brisson J, Markovits H, Robert S, Schaeken W. Reasoning from an incompatibility: False dilemma fallacies and content effects. Mem Cognit. 2018;46(5):657-670. doi:10.3758/s13421-018-0804-x

Nguồn: https://www.verywellmind.com/what-is-the-illusion-of-choice-5224973

Như Trang.