Chứng mất biểu đạt cảm xúc (Alexithymia)

Mất khả năng biểu đạt cảm xúc, còn được gọi là “mù cảm xúc” là sự khó khăn hoặc tình trạng không thể xác định, trải nghiệm và mô tả cảm xúc của bản thân.

Alexithymia, also known as, “emotional blindness” refers to a difficulty or an inability to identify, experience, and describe your emotions.

Mù cảm xúc không được liệt kê là một bệnh lý sức khỏe tâm thần trong Cẩm nang Số liệu và Chẩn đoán các Rối loạn tâm thần (DSM-5). Tuy nhiên, đây là một triệu chứng thường xuyên được các chuyên gia sức khỏe tâm thần quan sát thấy và có liên đới với các bệnh lý tâm thần như trầm cảm và lo âu, trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu, và các bệnh lý thể chất như chấn thương sọ não và bệnh Parkinson.

Alexithymia is not listed as a mental health condition in the Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). However, it’s a symptom frequently seen by mental health professionals and is linked to psychiatric conditions like depression and anxiety, adverse childhood experiences, and physical conditions like traumatic brain injuries and Parkinson’s disease.1

Việc không thể nhận ra cảm xúc có thể tác động cực kỳ lớn lên sức khỏe tâm thần, hành vi và các mối quan hệ. Theo một số ước tính, tình trạng này ảnh hưởng đến khoảng 10% dân số.

Being unable to perceive one’s emotions can have a profound impact on mental health, behavior, and relationships.2 The condition, by some estimates, affects about 10% of the population.1

Nếu bạn để ý thấy mình khó gắn nhãn và xác định cảm xúc của bản thân – bạn có thể đã bị mất khả năng biểu đạt cảm xúc tức “mù cảm xúc”.

If you’ve noticed that it’s difficult to label and identify your emotions—you might have alexithymia aka “emotional blindness.”

Bản thân mất khả năng biểu đạt cảm xúc không phải một bệnh lý sức khỏe tâm thần; thường nó là một triệu chứng của một rối loạn sức khỏe tâm thần.

Alexithymia is not a mental health condition on its own; it’s often a symptom of a mental health disorder.

Không thể gọi tên và thể hiện cảm xúc có thể ảnh hưởng lên đời sống bằng nhiều cách, nhưng bạn có thể sử dụng các công cụ hỗ trợ như bánh xe cảm xúc.

Being unable to label and express your feelings can impact your life in many ways, but utilizing tools like an emotions wheel can help.

Dưới đây, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu kỹ hơn về chứng mất biểu đạt cảm xúc, bao gồm nguyên nhân, tác động, điều trị, ứng phó và cách hỗ trợ một người bị mất biểu đạt cảm xúc.

Here, we’ll take a closer look at alexithymia, including causes, impacts, treatments, coping, and how to support someone who has alexithymia.

Chính xác nguyên nhân gây mất biểu đạt cảm xúc là gì? What Exactly Causes Alexithymia?

Các chuyên gia chưa chắc chắn về nguyên nhân gây chứng mất biểu đạt cảm xúc này. Có thể là do gen di truyền, thần kinh và các yếu tố góp phần vào quá trình phát triển tâm thần. Tình trạng này ảnh hưởng tương đương lên cả hai giới, và thường được cho là một đặc điểm tính cách. Tuy vậy, nó dễ ảnh hưởng nhiều hơn lên những người có mắc các bệnh lý sức khỏe tâm thần, bao gồm:

Experts aren’t sure what causes alexithymia. There may be genetic, neurological, and developmental contributions. It affects both genders equally, and is often thought of as a personality trait more than anything else. Still, it’s more likely to affect people with mental health conditions, including:1

– Các rối loạn lo âu. Anxiety disorders

– Các rối loạn trầm cảm. Depressive disorders

– Các rối loạn ăn uống. Eating disorders

– Rối loạn sử dụng chất. Substance use disorders

– Rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Obsessive-compulsive disorder

Chứng mất khả năng biểu đạt cảm xúc cũng có liên đới với một số bệnh lý y khoa, thần kinh và hành vi nhất định, như rối loạn phổ tự kỷ, chấn thương sọ não, đột quỵ, động kinh, bệnh Parkinson và đa xơ cứng.

Alexithymia is also linked to certain behavioral, neurological, and medical conditions such as autism spectrum disorder, traumatic brain injuries, stroke, epilepsy, Parkinson’s disease, and multiple sclerosis.1

Cuối cùng, chứng khó biểu đạt cảm xúc thường có liên đới với sang chấn và trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu. Đây là điều mà TS tâm lý, nhà tâm lý học lâm sàng và đồng sáng lập viên tổ chức FemFwd Cynthia King, thường xuyên thấy trong các bệnh nhân của bà, đặc biệt là những người trưởng thành sống sót sau khoảng thời gian dài bị lạm dụng hồi nhỏ và có xuất hiện rối loạn căng thẳng sau sang chấn phức tạp.

Finally, alexithymia is often associated with trauma and adverse childhood experiences.2 This is something that Cynthia King, Psy.D., clinical psychologist and co-founder of FemFwd, sees frequently among her patients, particularly those who are adult survivors of prolonged child abuse and who have developed complex PTSD.

Bạn có biết? Did You Know?

Thuật ngữ alexithymia được đặt ra bởi nhà tâm lý trị liệu Peter Emanuel Sifneos vào năm 1973.

The term alexithymia was coined by a psychotherapist named Peter Emanuel Sifneos in 1973.3

“Khi ngược đãi bắt đầu trong thời thơ ấu và kéo dài, nó khiến trẻ không thể xác định, gắn nhãn, và thể hiện cảm xúc,” bà giải thích. Như vậy, thu mình và khép kín trước cảm xúc trở thành một cơ chế sinh tồn. “Dần dà, những đứa trẻ này trở thành người lớn và không biết cảm xúc mình đang có là gì,” TS. King lý giải.

“When abuse begins in childhood and is prolonged, it does not serve the child to be able to identify, label, and express feelings,” she explains. As such, shutting down and detaching from feelings becomes a survival mechanism. “Over time, these children become adults who have no idea what they are feeling,” Dr. King explains.

Chứng mất khả năng biểu đạt cảm xúc ảnh hưởng lên chúng ta thế nào. These Are the Ways in Which Alexithymia Affects People

Sống chung với chứng bệnh này có thể tác động đáng kể lên đời sống thường nhật và các mối quan hệ của bạn. Dưới đây là mô tả kỹ lưỡng.

Living with alexithymia can have significant impacts on your day to day life and relationships. Here’s what that may look like.

– Ảnh hưởng lên tâm lý. Psychological Impacts

Bị mắc chứng khó biểu đạt cảm xúc có thể đưa đến căng thẳng tâm lý cao hơn. Nó cũng có thể khiến bạn khó tương tác với môi trường xung quanh, theo TS. Brett Marroquin, nhà tâm lý học lâm sàng tại phòng khám tư nhân tại Solid Ground CBT và phó giáo sư khoa tâm lý học tại Đại học Loyola Marymount.

Experiencing alexithymia can lead to high levels of psychological distress.3 It can also make it difficult for you to interact with your environment, explains Brett Marroquin, PhD, clinical psychologist in private practice at Solid Ground CBT and associate professor of psychological science at Loyola Marymount University.

“Cảm xúc cho chúng ta biết liệu các sự kiện hoặc tình huống là an toàn hay nguy hiểm, khẩn cấp hay không khẩn cấp, liên quan hay không liên quan đến bản thân chúng ta, v.v…”, TS. Marroquin mô tả. “Người khó phân biệt cảm xúc của bản thân sẽ ít được trang bị để phiên giải và đưa ra quyết định về bản thân và thế giới xung quanh vì những tín hiệu này bị mờ nhạt hơn nhiều.”

“Emotions tell us whether events or situations are safe or dangerous, urgent or non-urgent, relevant or irrelevant to ourselves, and so on,” Dr. Marroquin describes. “People who struggle in discerning their own emotions are less equipped to make interpretations and decisions about themselves and the world because those signals are murkier.”

Ngoài ra, họ cũng khó điều tiết cảm xúc, vì họ không có nhiều kiến thức về cái họ phải điều tiết, ông nói.

Additionally, they may have difficulty with emotional regulation, because they have less knowledge about what to regulate, he says.

Ảnh hưởng lên mối quan hệ. Relationship Impacts

Các mối quan hệ với mọi người cũng là một trong những khía cạnh chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ chúng khó biểu đạt cảm xúc. Có một số lý do lý giải cho tình trạng này, theo BS. King:

Interpersonal relationships are one of the areas where alexithymia can have the greatest impact. There are a few reasons why this happens, according to Dr. King:

Người mắc chứng khó biểu đạt cảm xúc thường khó nhận ra cảm xúc của người khác, khiến họ khó phản hồi lại nhu cầu của đối phương.

People with alexithymia also often have trouble recognizing emotions in others, which makes it difficult to respond to their needs

Họ có thể liên tục gặp khó khăn trong thể hiện cảm xúc của bản thân trong một mối quan hệ, nghĩa là từ đây, nhu cầu của họ sẽ không được đáp ứng.

They may have persistent difficulty expressing their own needs in a relationship, which means their needs will not be met

Nói tóm lại, người mắc chứng mất khả năng biểu đạt cảm xúc sẽ khó chia sẻ cảm xúc với người khác, dẫn đến nhiều thách thức khác nhau trong mối quan hệ. “Điều này có thể khiến người khác nghĩ người bệnh là vô cảm, không quan tâm, hoặc không gắn kết, điều này vốn không phải lúc nào cũng đúng,” theo BS. Marroquin. “Nó cũng có thể đặt ra thách thức cho kết nối cảm xúc trong các mối quan hệ, vốn được xây dựng theo kiểu bộc lộ cảm xúc, đáp ứng và thấu cảm.”

In a nutshell, people with alexithymia have trouble sharing emotions with others, which leads to all types of relationship challenges. “This can lead others to perceive the person as unemotional, uninterested, or disengaged, which aren’t necessarily the case,” says Dr. Marroquin. “It can also pose challenges for emotional connection in relationships, which are built on a pattern of mutual emotional disclosure, responsiveness, and empathy.”

Ví dụ thực tiễn. Real Life Examples

Với những người không mắc chứng bệnh này, cảm xúc có thể được trải nghiệm và thể hiện một cách rõ ràng hoặc chính xác, BS. Marroquin mô tả. Những người này có thể cảm thấy thất vọng trong cách họ bị đối xử trong dịp nào đó trước đây hoặc cảm thấy bị bẽ mặt về cách họ bị người khác nhìn nhận.

In people without alexithymia, emotions may be experienced and expressed with clarity or precision, Dr. Marroquin describes. These people may be able to feel disappointed in how they behaved on a previous occasion or may feel embarrassed about how they may have been perceived by others.

Mặt khác, với người mắc chứng khó biểu đạt cảm xúc, khái niệm về cảm xúc trong họ có thể mơ hồ hơn, như “cảm thấy kỳ kỳ”, hoặc “tôi cảm thấy tệ,” hoặc đơn giản là chỉ cảm thấy bối rối về những gì mình cảm nhận, BS. Marroquin chia sẻ.

On the other hand, someone struggling with alexithymia might have more vague conceptions of emotions, such as “something feels weird,” or “I feel bad,” or may simply feel confused about how they feel, Dr. Marroquin says.

– Ví dụ 1: Nghĩ đến một cặp đôi đang tranh luận về vấn đề tài chính cả tháng nay. Người mắc chứng khó biểu đạt cảm xúc có thể tỏ ra không quan tâm trong quá trình trao đổi hoặc có vẻ như xa cách. Họ có thể cảm thấy “sai sai” nhưng lại không thể chỉ rõ ra cảm xúc thật sự của mình. Còn người không mắc chứng bệnh này có thể cảm thấy rất bực bội và cố gắng truyền tải sự bực bội này đến người kia. Trong tình huống này, xung đột không thể được giải quyết kịp thời. Dần dà, xung đột chưa được giải quyết có thể đưa đến sự bất mãn trong mối quan hệ hoặc chia tay.

Example 1: Let’s say a couple is in the middle of an argument over finances for the month. Someone with alexithymia might appear to be uninterested in the conversation or seem distant. They may be feeling “off” but may have a hard time pinpointing their real feelings. The person without alexithymia may feel very frustrated and are attempting to convey that frustration to their partner. In this situation, the conflict is unlikely to be resolved in a timely manner. Over time, unresolved conflict can lead to relationship dissatisfaction or a breakup.

– Ví dụ 2: Các cặp đôi thường phải đưa ra những quyết định quan trọng trong cuộc sống, một số đó có thể mang tính cảm xúc cao. Ví dụ, quyết định nơi ở, có hay không có con, công việc có thể là những quyết định rủi ro cao. Một người không mắc chứng mất khả năng biểu đạt cảm xúc có thể cảm thấy căng thẳng về những quyết định này và muốn nghe phản hồi từ nửa kia. Nếu nửa kia là người mắc chứng bệnh này, thì sẽ chẳng có bao nhiêu phản hồi được đưa ra, và người còn lại sẽ có thể cảm thấy cô đơn và không được lắng nghe. Khi tình trạng này lặp đi lặp lại, mối quan hệ có thể bị tổn hại.

Example 2: Couples often have to make important life decisions, some of which can be emotionally fraught. For example, deciding where to live, whether or not to have children, and what job to take may feel like high-stakes decisions. A person without alexithymia might feel stressed about these decisions and want feedback from their spouse. If the spouse is someone with alexithymia, little feedback will likely be given, and the spouse without alexithymia may feel alone and unheard. When this is a consistent pattern, the relationship may become strained.

– Ví dụ 3: Người mắc chứng mất khả năng biểu đạt cảm xúc khó thể hiện sự thân mật hay gần gũi. Cả cảm xúc và cơ thể. Ví dụ, người mắc chứng này có thể không muốn quan hệ tình dục hoặc chia sẻ thông tin cá nhân về cảm xúc của mình. Điều này có thể khiến nửa kia cảm thấy mình không được yêu thương và yêu mến. Họ có thể mặc định rằng bạn đời không quan tâm đến mình hoặc đang đè nén cảm xúc hay che giấu một điều gì đó. Điều này có thể đưa đến sự bực dọc và mất niềm tin trong mối quan hệ.

Example 3: People with alexithymia usually have trouble with intimacy. This can be both emotional intimacy and sexual intimacy. For example, a person with alexithymia may not initiate sex, or share personal details about their emotions. This can leave the person without alexithymia feeling undesirable and unloved. They may assume that their spouse doesn’t care about them or is somehow repressing their feelings or hiding something. This can lead to frustration and distrust in the relationship.

Nghiên cứu ca bệnh. Case Study

BS. King chia sẻ một ca bệnh mà bà đã từng làm việc, bệnh nhân vừa mắc rối loạn căng thẳng sau sang chấn phức tạp và vừa có triệu chứng là mất khả năng biểu đạt cảm xúc.

Dr. King shared a case study of someone she worked with who had complex PTSD and experienced alexithymia as a symptom.

Người bệnh cực kỳ thành công trong sự nghiệp và không thể hiểu được tại sao mình thậm chí không thể làm một điều đơn giản như xác định cảm xúc của bản thân.

She was highly successful in her career and could not understand why she couldn’t even begin to do something as simple as identify her own feelings.

— Cynthia King, PsyD, clinical psychologist

Bệnh nhân này trong độ tuổi 40 và đã từng bị bạo hành thể chất bởi phụ huynh trong suốt thời thơ ấu. “Bà dành hầu hết thời gian ở nhà, cố gắng không khiến cha mẹ bực bội, để họ không đánh đập mình,” BS. King nói. Bệnh nhân này tìm đến trị liệu vì bà gặp khó khăn trong các mối quan hệ tình cảm; chứng mất biểu đạt cảm xúc đưa đến những cuộc chia tay liên tục và thiếu đi sự gần gũi thân mật.

This patient was in her 40s and had experienced severe physical abuse by a parent for all of her childhood. “She spent most of her time at home trying to avoid making her parents agitated in an attempt to avoid abuse,” Dr King says. This patient went to therapy because she was having trouble in romantic relationships; her alexithymia resulted in a lack of intimacy and frequent breakups.

“Bệnh nhân không thể chia sẻ cảm xúc với nửa kia, dù cho bà cực kỳ muốn làm chuyện đó,” BS. King mô tả. “Bệnh nhân cực kỳ thành công trong sự nghiệp và không thể hiểu được tại sao mình không thể làm một điều đơn giản như xác định cảm xúc của bản thân.”

“She was unable to share her feelings with her significant others, though she desperately wanted to,” Dr. King described. “She was highly successful in her career and could not understand why she couldn’t even begin to do something as simple as identify her own feelings.”

Cách ứng phó. How to Cope With Alexithymia

Nếu bạn đang mắc chứng mất biểu đạt cảm xúc, bạn cần hiểu được rằng có nhiều cách để ứng phó và bạn có thể xác định và thể hiện cảm xúc mình tốt hơn.

If you are living with alexithymia, it’s important to understand that there are ways to cope and it’s possible that you can get better at identifying and expressing your feelings.

Bạn có thể thể hiện cảm xúc tốt hơn. You Can Get Better at Expressing Your Feelings

Nhiều người quan niệm rằng người mắc chứng mất khả năng biểu đạt cảm xúc sẽ mãi mãi như vậy, nhưng không phải lúc nào cũng thế, đặc biệt là nếu có nguyên nhân từ tâm lý, theo BS. Marroquin. “Mất biểu đạt cảm xúc không phải lúc nào cũng cố định hoặc bất biến, mắc dù có thể có những trường hợp giống như một số rối loạn loạn thần nhất định, sa sút trí tuệ, rối loạn phát triển thần kinh, hoặc chấn thương sọ não,” ông lý giải.

There’s a common conception that people with alexithymia will always be that way, but that’s not always the case, especially if it has psychological causes, says Dr. Marroquin. “Alexithymia doesn’t have to be fixed or static, although it can be in cases like certain psychotic disorders, dementia, neurodevelopmental disorder, or brain injury,” he explains.

– Cân nhắc trị liệu: Trị liệu thường là cách tốt nhất để giải quyết chứng mất khả năng biểu đạt cảm xúc. Nếu bạn gặp khó khăn trong việc dán nhãn, mô tả, hoặc nhận biết cảm xúc của bản thân thì đây là điều bạn có thể can thiệp trong trị liệu, sau khi bạn được đánh giá, theo BS. Marroquin. “Hầu hết phương pháp trị liệu đều tập trung vào nhận thức và hiểu rõ cảm xúc, và những kỹ năng này hoàn toàn có thể bồi đắp được,” ông nói.

Consider going to therapy: Therapy is usually the best way to address alexithymia. If you have difficulty labeling, describing, or being aware of your emotions, this is something that can be worked on in therapy, after you’ve been assessed, says Dr. Marroquin. “Most approaches to therapy share a focus on emotional awareness and insight, and those skills can definitely be built,” he says.

– Nên sử dụng bánh xe cảm xúc: Một công cụ mà trị liệu viên có thể sử dụng có tên gọi là “bánh xe cảm xúc,” BS. Marroquin chia sẻ. “Bạn có thể tìm thấy nhiều phiên bản khác nhau, nhưng về cơ bản nó là một công cụ thị giác giúp chủ thể chuyển từ nhãn dán cảm xúc cơ bản nhất (như “tốt”) sang các cấp độ tiếp theo (như vui vẻ) đến các mô tả cụ thể và nhiều sắc thái hơn (như vui vẻ, phấn khích hoặc hài lòng),” ông giải thích. “Bằng cách đó, bạn tập nâng dần cấp độ gắn nhãn và tính rõ ràng của cảm xúc.”

Using an emotional wheel can help: One tool that a therapist might use is something called the “emotional wheel,” Dr. Marroquin says. “You can find different versions out there, but essentially it’s a visual tool that helps the person move from the most basic label for their emotion (like good) to the next level (like happy) to more nuanced, specific descriptions (like joyful, exuberant, or content),” he explains. “In doing that, you’re practicing increasing levels of emotional clarity and labeling.”

Làm sao để hỗ trợ người mắc chứng khó biểu đạt cảm xúc? How to Support Someone With Alexithymia

Việc nhìn thấy người thân yêu mắc chứng khó biểu đạt cảm xúc có thể rất khó khăn cho bạn và bạn có thể không biết phải làm gì hoặc hỗ trợ giúp đỡ thế nào. Nếu bạn để ý thấy người thân đang khó nhận biết cảm xúc hoặc thể hiện chúng thì BS. King đưa ra một số gợi ý hỗ trợ như sau:

Seeing a loved one struggle with alexithymia can be challenging and you may not know what to do or how to help. If you are noticing a loved one is struggling with being aware of their emotions or expressing them, Dr. King offered some tips for support:

– Thể hiện tình yêu thương: Hãy thể hiện sự trắc ẩn với quá trình và lý do người thân mình xuất hiện chứng mất khả năng biểu đạt cảm xúc, dù là từ góc độ một bệnh lý y khoa hay là một kết quả từ một căn bệnh tâm lý.

Show compassion: Have compassion for how and why alexithymia developed in your loved one, whether it’s from a medical condition or as a result of a psychological condition

– Tìm hiểu thêm về các trải nghiệm sống của họ: Hãy cố hiểu nguyên nhân gây ra tình trạng này; có thể bao gồm thảo luận về những trải nghiệm và xuất thân của người kia, đọc và tìm hiểu nghiên cứu, hoặc trao đổi với chuyên gia y tế và sức khỏe tâm thần.

Learn more about their life experiences: Try to understand what caused this condition; this may include discussing your loved one’s background and experiences, doing some reading or research, or having conversations with medical and mental health professionals

– Cho họ một căn phòng để hít thở: Hãy cho người thân yêu thỉnh thoảng có không gian riêng khi họ cố gắng tìm ra cảm xúc bản thân đang có.

Give your loved one some breathing room: Give your loved one space in times when they are trying to figure out what they are feeling

Nếu bạn muốn hỗ trợ giúp họ hiểu rõ hơn cảm xúc của mình, hãy chỉ làm điều này sau khi bạn và họ đã thống nhất một hệ thống hỗ trợ với sự đồng thuận từ tất cả các bên để tất cả mọi người tham gia đều cảm thấy được hỗ trợ.

If you want to support them in better understanding their emotions, do this only after you and they have come up with an agreed-upon system that feels supportive for everyone involved.

Tham khảo. Sources

Ricciardi L, Demartini B, Fotopoulou A, et al. Alexithymia in Neurological Disease: A Review. Journal of Neuropsychiatry. 2015. doi:10.1176/appi.neuropsych.14070169

Hogeveen J, Grafman J. Alexithymia. Handbook of Clinical Neurology. 2021;183:47-62. doi:10.1016/B978-0-12-822290-4.00004-9

Goerlich KS. The Multifaceted Nature of Alexithymia – A Neuroscientific Perspective. Frontiers in Psychology. 2018;9. doi:10.3389/fpsyg.2018.01614

Nguồn: https://www.verywellmind.com/living-with-alexithymia-7643295

Như Trang.